शिक्षा र स्वास्थ्य सेवालाई पूर्ण रूपमा राष्ट्रियकरण गर्नुपर्छ भन्नेहरूलाई सोधौँ– त्यसो गरेर हाम्रा उपलब्धिहरू गुमाउने हो? विद्यार्थीका बाबुआमालाई, बिरामी र बिरामीका आफन्तलाई फेरि विदेशै लानुपर्ने हो?

भरमार उखानको जानकार ओलीलाई 'राजा नरहे पनि राज्य खाली हुँदैन' भन्ने शाश्वत उखानको ज्ञान रहेन। मदन भण्डारीको दुखद अवसानपछि पनि एमाले रहेको अलिकति दिव्य ज्ञान पनि पलाएको छैन।

‘अहिले हामीलाई सजिलो छ, किनभने ‘जनताले गतिलो मान्छेलाई भोट दिएनन्, त्यसैले नेपालमा नियम कानून बनेन’ भन्न पाएका छौँ। भोट हाल्न पाए हामी पनि टेस्टेड हुन्थ्यौँ। कति सुझबुझ पुर्‍यायौँ भन्ने देखिन्थ्यो।’

आधुनिक बल्ब, बत्ती र चमकधमक प्रकाशको आगमनसँगै, हामीले उज्यालोलाई राति अबेरसम्म फैलाएका छौँ। कुनै समय तारा वा चन्द्रमाको प्रकाशले मात्र छुने स्थानमा पनि प्रकाश पुर्‍याएका छौँ।

शान्ति, अमनचैन र सद्भावको महत्व माओवादी हिंसादेखि साम्प्रदायिक तनावको भुक्तभोगी रहेको नेपालगन्ज जति सायदै कसैले बुझ्ला। यसकै खोजी गर्दै, यही सन्देश बाँड्न दौडिरहेको शहरसँगको अनुभूति:

ओली, देउवा र दाहालको पतनले नागरिकले आशाका किरण देख्न थालेका थिए। दलको नेतृत्वमा नयाँ पुस्ता आउने र उनीहरू सुधारिएसँगै देशमा सुशासनको वातावरण हाबी हुने जनविश्वास जागेको थियो।

जनावर बोल्न सक्दैनन्, सहमति या असहमति दिन सक्दैनन्। जहाँ सभ्यता र करुणा छ, त्यहाँ जनावरको गरीमा रक्षाका लागि कडा कानून र त्यस अनुसारको व्यवहार आवश्यक छ।

कानून भनेको चुनावको ढोका हो। त्यो ढोका खोलेपछि आयोगलाई अरु तयारी गर्न सजिलो हुन्छ। त्यसैले, मेरो आग्रह छ– छिटोभन्दा छिटो कानून ल्याइदिनुस्।

सेवकहरू भन्दैछन्, "त्रीदेवमध्ये यिनै मूल हुन्। प्रजातन्त्रको मियो यिनै इष्टदेवको निवासमा गाडिएको छ। अन्यत्रका खम्बा सबै फलामका, यहाँको स्वर्णस्तम्भ। महाभेला गरेर प्रभुको शक्तिउपर सन्देह गर्नु पाप हो।"

सन् १९६६ मा धर्मेन्द्रको फिल्म ‘फूल और पत्थर’ले तहल्का नै पिट्यो। सो समयमा राज कपुरपछि देशबाहिर पनि फ्यान बनाउनेमा दोस्रोमा गनिए। यहीँबाट उनलाई ‘हि म्यान’ उपनाम दिन थालियो।

ऐतिहासिक विभेदको दुष्चक्र तोड्न सामाजिक–सांस्कृतिक–लैंगिक विनिर्माणवादको विचारसहित राजनीतिक युद्ध मैदानमा हामी पनि कुनै न कुनै कुनाबाट यहाँहरूलाई साथ दिनेछौँ।

‘प्रविधिले सबै कुरा सहज बनाइदिएको छ। दूतावासमा उभिएर लाम लाग्दै मतदान गर्नुपर्ने अवस्था अहिले छैन। विश्वसनीय अन्तर्राष्ट्रिय कम्पनीको सहयोगमा ई–भोटिङ गर्न सकिन्छ।’

बीपी नेतृत्वको काँग्रेस निकै क्रान्तिकारी र अग्रगमनकारी पार्टी हो। आजको एमालेभन्दा २०३६ सालपछि, मदन भण्डारीहरूले नेतृत्व गरेको पार्टी निकै अग्रगमनकारी र क्रान्तिकारी हो।

‘हाम्रो भोट फेयर हुन्छ। किनभने हामीले उनीहरूबाट केही पनि फाइदा लिएको छैन। यसकारण, हाम्रो हात माथि छ। कसैले इन्फ्लुएन्स गर्न सक्दैन।’

महामहिम, आज ‘एम्बेसेडर्स रुम’मा हाजिरी गर्नुभयो? यो अपहत्ते ४ लाख रुपैयाँ वैदेशिक भत्ताका लागि हो कि मासिक बेतन थापेरै छाड्ने आशक्ति? जवाफ चाहियो।

हिंसा र विध्वंस न्यायको माध्यम हुन सक्दैन। वास्तविक आन्दोलनकारी र तरल परिस्थितिको दुरुपयोग गर्ने घुसपैठियाबीच स्पष्ट भिन्नता छुट्याउन सक्नु नै निष्पक्षताको पहिलो सर्त हो।

भाषा विषयमा विज्ञानी मात्रै हुन खोज्दा भावनाको ख्याल हुँदैन। भुलिँदै जाइन्छ, जुन ठूलो भूल हुन पनि सक्छ। धेरै जान्नु वा भनौँ, जानेको जस्तो गर्नु गल्ती हुन्छ।

नरसंहार र विध्वंसको छानबिन गर्ने उनको सरकारद्वारा निर्मित आयोगको ताल हेर्दा यिनका खुट्टी लुला भइसकेका छन्। लोहासुरको पहिलो लन्च त यही आयोग हुन बेर छैन।

‘सर्वप्रथम, राज्य विदेशमा बसेका नेपालीसँग जोडिनुपर्‍यो। यहाँका विभिन्न संघसंस्थासँग सम्बन्ध बनाउनुपर्‍यो। राजदूतावास चुस्त हुनुपर्‍यो। यो काम भइरहेको छैन।’

एक-दुई हप्तासम्म लुकेर बसेका उनीलगायत व्यक्तिहरू फेरि चम्कीचम्की युवालाई धम्की दिन थालिसके। उसैगरी उखान टुक्का हाल्न थाले, मानौँ देशमा केही भएकै थिएन।