राज्यको प्रभाव न्यायपालिकामा समेत रहेका मुलुकमा न्याय र सम्झौताबीच धेरै फरक हुन्न र न्यायालय नै सम्झौतामा जनतालाई चित्त बुझाउन प्रेरित गर्छ।

राजनीतिक भागबन्डाका लागि संविधानको छिद्रमा टेकेर जम्बो मन्त्रिमण्डल बनाउने काम संघीयताका लागि भद्दा मजाकको विषय भएको छ। यसबाट नागरिकले खोजेको सुशासन, समृद्धि र विकास हुनै सक्दैन।

सामूहिक बसाइसराइ, भिन्न संस्कृतिसँगको सहकार्यका कारण हाम्रो विश्वदृष्टि र पहिचान बदलिँदै छ। वैश्विक सन्दर्भमा नेपाली पहिचान र संस्कृतिलाई समेत पुनः परिभाषित गर्नुपर्ने देखिन्छ।

सरकारले आगामी मुख्यसचिव बढुवामा वरिष्ठ र कनिष्ठ सचिवहरू भिडाउन खोज्यो भने स्वतः प्रमाणित हुने छ कि लीलादेवीको बढुवा पहिलो महिला मुख्यसचिव बनाउने ध्येयले भएकै होइन।

छोरी महिनावारी हुँदा मन्दिर, पूजाकोठा, भान्छाकोठा, बोटका फलफूल, पानीका मुहान आदि छुन हुन्न। किन हुन्न? त्यो त बजै, आमा, सानीमा कसैलाई पनि थाहा छैन। तर सबैलाई के थाहा छ भने यसबारे प्रश्न गर्न वर्जित छ।

२०२४ को जनवरीमा भएको पछिल्लो चुनावमा पनि सबै विपक्षीलाई जेलमा थुनेर आफ्ना पकेटका मान्छेलाई विपक्षीका रूपमा खडा गरेर शेख हसिनाको पार्टीले चुनाव जितेको हो।

गोदी मिडियाले मोदीले तेस्रो पल्ट चुनाव जितेर नेहरूबराबरी गरेको भन्दै प्रचार गर्‍यो, तर कसैले कति वर्ष शासन गर्‍यो भन्दापनि शासन कसरी गर्‍यो भन्ने महत्त्वपूर्ण हो।

जलेर बितेकी आमाको शरीर अस्ट्रेलिया बसेर भिडियो कलमार्फत हेर्ने दिदी एक पात्र मात्रै हुन्। अहिले नेपालका धेरैजसो बाआमाका बुढेसकालका सहारा बिदेसिन बाध्य छन्।

हामीले सम्मान र गौरवबोधका साथ गाउने, स्मरण गर्ने तथा मन–मस्तिष्कमा राख्ने हाम्रो राष्ट्रिय गीतका बारेमा कुतर्क र नियतसहितको अफवाह चल्ने–चलाउने गरिएको छ।

भाँडा माझेर गुजारा गर्ने आमाको छोरा मोदी राजनीतिको शिखर चढेपछि धनाढ्यको सम्पत्ति बढाउन योगदान गर्छन्। सर्वहारा वर्गको उत्थानका लागि सशस्त्र विद्रोह गरेका प्रचण्ड सत्ता पाएपछि ठेकेदार पोस्छन्।

आर्थिक दृष्टिले उदीयमान छिमेकी राष्ट्र चीन तथा भारतका धनाढ्यहरूको विश्वास जितेर तिनको धन नेपाल भित्राउने सम्भावित नीतिका विषयमा कुनै गृहकार्य गरिएको छैन।

कार्यपालिकाको प्रभावकारिता अत्यन्त न्यून छ, व्यवस्थापिका कानून निर्माण गर्ने जिम्मेवारीमै अक्षम बनिरहेछ र न्यायपालिकामा दलीय रङ महसुस हुनथालेको छ। यसले लोकतन्त्रबारे नै गलत सन्देश प्रवाह गरिरहेको छ।

दुर्घटना किन र कसरी भयो भन्ने पत्ता लगाउन जबाफदेही संस्था राज्यसँग नभएकाले गत बुधबारको विमान दुर्घटनाको दोष राज्यले लिनुपर्छ।

प्रतिभाको वाचन सुन्दा लाग्थ्यो–ठूलो संघर्षले ल्याएका सबै समताका कानून खारेज गर्दै मध्य युगीन धार्मिक कानून स्थापित गर्नुपर्छ, फेरि ‘सतियुग’ फर्काउनुपर्छ। र त्यो मध्य युगीन ‘नर्क’ नै हाम्रो ‘धर्म’ हो। 

सरकारले मुख्य रूपमा तीन काम गर्नुपर्ने देखिन्छ: भूमि आयोग गठन, चर्काे राजस्वको समीक्षा गरी भूमिहीनले तिर्न सक्ने बनाउने र संकलित निवेदनको फास्ट ट्रयाकबाट छानबिन गरी टुंगो लगाउने।

यी राजबन्दीको अहिले पहिचान के? कुनै टुंगो छैन। नेपाल सरकार पनि आज आएर ‘सक्कली कि नक्कली भुटानी?’ भनेर सोध्छ। ३२ वर्ष जेल जीवन भोगेको मान्छे सक्कली कि नक्कली?

निश्चित ठाउँ, टापु, प्रदेश, देश वा अन्य परिभाषित क्षेत्रमा मात्र पाइने वस्तु हो रैथाने। स्थानीय उत्पादनको प्रवर्द्धन गर्नु राम्रो हो तर अल्पज्ञान प्रयोग गरी गलत शब्द प्रयोग गर्नु चाहिँ भ्रष्टाचार हो।

नेपालको विकास र वैदेशिक सम्बन्धमा सीमाक्षेत्रको महत्त्व बढ्दैछ। त्यसैले नेपालको परराष्ट्र नीतिमा सीमाञ्चलको आवाज सुनिनु पर्छ।

आफूभन्दा धेरै पछाडि राजनीतिमा आएकालाई समेत निशंकोच नेता मान्दै ‘सामूहिक निर्णय र व्यक्तिगत जिम्मेवारी’को कम्युनिस्ट सिद्धान्त-सार आत्मसात् गर्ने कर्माचार्य असल कम्युनिस्ट हुनुहुन्थ्यो।

चुरे क्षेत्रमा समस्या विकराल छन्, तिनीलाई मुख्यत निम्न प्रकारले चिन्न सकिन्छ: पानीको स्रोत सुकेको छ, जमिनमुनि पानीको सतह स्वात्तै घटेकाले पानीको हाहाकार छ।