थर, जात र गोत्रको राजनीति हाम्रो समाजको आदिम राजनीति हो। यस समाजका महिला एउटा थर/गोत्र लिएर जन्मिन्छन् र अर्कै थर/गोत्र बोकेर मर्छन्।

'हिजो ७० करोडका लेनदेनमा केही नहुने अनि केही गर्छु भनेर आएको पार्टीलाई चाहिँ सामान्य विषयमा खेद्ने?' जस्ता कच्चा तर्क पनि हुन थालेका छन्। रास्वपा यही तर्कको पछि लाग्ला या चिरेर अघि बढ्ला?

राजाले संविधान मिचे भनेर नै संविधानको रक्षा गर्न यो मुलुकलाई गणतन्त्रमा रूपान्तरण गरिएको हो र गणतन्त्रमा राष्ट्रपतिको परिकल्पना गरिएको हो।

तपाईंको स्वतन्त्रताका बारेमा बिरलै सोच्ने लोग्नेलाई तपाईं सिलौटामा अचार पिसेर खुवाउनुहुन्छ भने त्यो सिलौटामा तपाईंको आत्मसम्मान र स्वतन्त्रता पिसिने गरेको छ।

वर्षायाममा बाहेक बागमती, विष्णुमती तथा मनहराजस्ता नदीनालामा बग्ने पानी कन्चन हुने गर्थ्यो, धेरै परबाटै पानीभित्र माछा नाचिरहेका देखिन्थे। पुस–माघभरि नदीका वरपरको वातावरण अन्यत्रभन्दा चिसो हुन्थ्यो।

पञ्चायत कतिसम्म खराब थियो भने स्थानीयहरूले उठाएको पैसाबाट मेची पुल बनाउनै पर्छ भनेर पर्चा बाँडेकै कारण कांग्रेसका कार्यकर्ताहरूलाई पाँच–पाँच वर्ष जेल हालियो।

थोरै खाएर र भुइँमै पातलो बिछ्यौनामा सुतेर पनि जीवन चल्न सक्छ भन्ने तथ्य सो अभ्यास र अनुभवले सिकायो।

आजन्म साथ दिने कार्यकर्ता सँगसँगै देशलाई अगाडि बढाउन राजनीतिक दललाई विषयगत विज्ञको समेत आवश्यकता पर्छ। स्वर्णिम वाग्ले यसअघि नै विज्ञको रूपमा नेपाल र नेपालबाहिर पनि स्वीकार गरिएका व्यक्ति हुन्।

सत्ता र शक्तिमा रहेका र गैरकानुनी काम गर्नेलाई पत्रकारका अक्सर प्रश्नले पोल्छ। निरंकुश शासक जहिल्यै प्रश्नदेखि तर्किन्छन्। खरो प्रश्न सोध्ने पत्रकार र आलोचनात्मक पत्रकारिता तिनलाई मन पर्दैन।

सन् १९३० को दशकमा सोभियत संघमा दमन र आतंकको अभियान चलाएका जोसेफ स्टालिन, व्याचेस्लाभ मोलोतोभ र लाजर कागानोबिचकलाई सामूहिक रूपमा 'ट्रोइका' भनेर चिनिन्थ्यो।

सदस्यकेन्द्रित संस्थाहरू अहिले पनि समस्यामा परेका छैनन्। स्वयं सदस्य जागरूक भएर कारोबारमा सरोकार राख्ने, हरेक क्रियाकलापमा सहभागी हुने संस्थाहरूमा पनि समस्या छैन।

द्वन्द्वको समयमा भएका गम्भीर मानवअधिकार उल्लंघनका घटनामा संलग्नलाई कारबाही नै गर्न नमिल्नेगरी तयार पारिएको विधेयक जस्ताको तस्तै पारित त होला, तर त्यसमा आकर्षित हुने अन्तराष्ट्रिय कानूनलाई के गर्ने?

तपाईं कुनै पनि डाक्टरकहाँ आफ्ना स्वास्थ्य समस्या लिएर जाँदा उनीहरू ठूला-ठूला 'ज्ञान' दिन्छन्, 'तिमी यसो गर, यो गर र यो गर्नुहुँदैन।' तर अणुव्रतले हामीलाई साना–साना कुराहरूमा ख्याल गर्न जोड दिन्छ।

यो महँगीमा १५ रुपैयाँले दिवा खाजा कार्यक्रमले राखेको उद्देश्य पूरा गर्न असम्भव प्रायः छ। रकम कम हुँदा भाँडा र भान्सेकै व्यवस्थापनसमेत चुनौतीपूर्ण देखिएको छ।

संयुक्त राष्ट्र संघ–खाद्य तथा कृषि संगठनका अनुसार अमेरिकामा सन् २०१८ मा १० करोड ३० लाख ट्रक खाना खेर फालियो। यो कूल उपभोग्य खानाको ३५ प्रतिशत हुन आउँछ।

मन्दिर परिसरमा ललितत्रिपुरसुन्दरीको शालिक पनि राखिएको छ। उनको नामबाट शिव मन्दिर निर्माण भएका कारण मन्दिरको नाम त्रिपुरेश्वर महादेव राखियो। यसैबाट यस ठाउँको नाम पनि त्रिपुरेश्वर रहन पुग्यो।

हामी महिनावारी तथा छाउ नबार्दा देउता रिसाउनेमा सतर्क छौँ। पूँजीवादी बजारवादले तय गरिदिएका सौन्दर्य मापनमा आफूलाई समाहित गराउने सवालमा पनि हतारमा छौँ।

समाजमा ​​​​​​​जुन किसिमको अराजकता र दण्डहीनता मौलाइरहेको छ, जानाजान समाजलाई यो अवस्थामा पुर्‍याउने पार्टी र नेता दोषी हुन्। तर पार्टीहरूलाई यसमा रतिभर चासो र सरोकार देखिँदैन।

स्थानीय समुदायमा हुने सामाजिक, सांस्कृतिक, धार्मिक, राजनीतिक समारोह, बिहे, वनभोज आदिबाट निस्कने फोहोरको व्यवस्थापनमा ती कार्यक्रममा सहभागी तथा त्यस क्षेत्रका सरोकारवालाहरूले ध्यान दिनुपर्ने देखिन्छ।

नयाँ सभामुखले संसद्का बैठक सञ्चालन गर्नुपूर्व परामर्श र छलफल नगरेकै कारण अहिले यी प्रश्नहरू उठेका हुन्। संसद्मा रहेका विभिन्न दलले सभामुखमाथि शंका गरेका हुन्।