सत्ता र सञ्चार प्रविधिले आज रचना गरेको दृष्टिकोण र प्रवृत्ति आलोचनात्मक चेतनाको विरोधमा छ। व्यक्ति आफ्नो सत्यलाई, अनुभव र बुझाइलाई नै सबैथोक ठान्दैछ। यसको प्रभाव सिर्जनाको संसारमा पनि पर्दैछ।

पार्टीको पुनर्संरचनाका लागि एउटा सशक्त राजनीतिक आन्दोलन चाहिन्छ-चाहे त्यो सडकमा होस् वा पार्टीभित्र।

परिवार नियोजनका साधन प्रयोग गर्नुअघि कति जोडीले/महिलाले डाक्टरसँग परामर्श लिन्छन् होला? अझ अविवाहित जोडीको हकमा परामर्शको अवस्था कस्तो होला? यसबारे नेपालको स्वास्थ्य क्षेत्र चिन्तित देखिँदैन।

रास्वपाजस्ता सिद्धान्त, विचार र कार्यदिशासमेत स्पष्ट नभइसकेको पार्टी विकल्पका रूपमा आउनुको अर्थ जनता राजनीतिमा विकल्पका लागि छटपटाएका छन् भन्ने हो।

चाहेर पनि जनता अब कांग्रेस, एमाले र माओवादीको किल्ला बन्न जाने छैनन्। समय अघि बढ्यो। जनता अघि बढे। आँधीलाई रोक्न हत्केलाहरू काफी हुने छैनन्। अहिले त घण्टी बज्यो, बाजा बज्न बाँकी छ।

केही दिन पहिले स्वर्णिम वाग्लेका लेख संकलित किताब आधाजसो पढेँ। उनको किताब पढेर निराशाबाहेक केही हात लागेन।

जंगलमा अवसर पाए बाघले मृग मार्छ, मृगले पाए जंगल छेउको बारीको मकै भुसुक्कै पार्छ। फुटबलमा रोनाल्डोले अवसर पाए गोल हान्छन्, आर्थिक र अन्य अवसरका लागि टिम समेत बदल्छन्।

आजका नेताहरूमध्ये हिजो कसैले बन्दुक बोक्नुभयो, कोही आन्दोलन गरेका कारण जेल बस्नुभयो। तर, देश बनाउनका लागि जुन भिजन र मिसन चाहिन्छ, उहाँहरूमा त्यो थिएन।

सहकारीका सिद्धान्त र विश्वव्यापी मान्यता छन् जसले राज्यको ‘कम्पन’ सकेसम्म कम हुनुपर्छ भन्छन्। अर्थात् राज्यले सहकारी नियन्त्रण गर्ने होइन। तर, अवधारणाअनुसार सहकारी चलेका भए अहिलेको समस्या आउँदैन्थ्यो।

३० वर्षको अवधिमा देश र समाज मध्ययुगबाट आधुनिक युगमा प्रवेश गर्‍यो। ३० वर्षअघि देशमा तीन हजार किलोमिटर मात्र गाडी कुद्ने सडक थियो, आज त्यो 'तन्केर' ८० हजार किलोमिटर छ। डेमागगहरू त्यो कुरा गर्दैनन्।

आत्महत्या गर्नुअघि युकिओ मिस्हिमाले सकाएको उपन्यासको मुख्य विषयवस्तु आधुनिकीकरण, पश्चिमीकरण र पुँजीवादसामु जापानको परम्परागत संस्कृति तथा मूल्य–मान्यताहरूको ह्रास हो।

​​​​​​​जबसम्म सत्तासीनहरू राष्ट्रिय सम्पत्ति भनेको आफूले अंशमा पाएको बपौतीजस्तो व्यवहार गर्छन् र त्यसलाई बाँड्नु नै आफ्नो अधिकार भएको ठान्छन्, तबसम्म यो फगत बहसको विषय मात्र बनिरहन्छ।

प्रणाली स्थापना गर्न खोज्ने केही सदाचारी कर्मचारीहरू हुँदै नभएका भने होइनन्। मरुभूमिमा पानीका थोपाझैँ देखिन्छ तिनको हैसियत।

जातकै आधारमा विद्यार्थीहरूले भोगिरहेका छुवाछूतका घटनामा दलका विद्यार्थी संगठन सधैँ मौन देखिन्छन्। अग्रगामी सोच बोक्ने भनिएका विद्यार्थी संगठन यस्ता मुद्दामा मौन बस्न मिल्छ?

संस्थागत विद्यालयका विद्यार्थी बिरलै विद्यालय छाड्छन्, तर सामुदायिक विद्यालयका विद्यार्थीको विद्यालय छाड्ने दर धेरै छ। भर्ना अभियानले यो समस्या समाधानमा पहलकदमी गरे पनि उपलब्धि हासिल हुन सकेको छैन।

गर्भ प्राकृतिक विषय भएकाले महिलाहरू समाजको परिधिभन्दा बाहिर गएर समेत बच्चा पाउँछन् या पाउन पुग्छन्। महाभारत कथामा कुन्तीले पाँच पाण्डव र कर्णलाई परिवारको परिधिभन्दा बाहिर गई जन्म दिएकी छन्।

राजा, मन्त्री, रथी, महारथी र मुखियाहरूको चर्चालाई मात्रै कुनै देश र समुदायको इतिहास ठानिने प्रचलन आफैँमा एक कपट हो। त्यसो हुँदा देशको वास्तविक अतीत र निकट वर्तमान बुझ्न  इतिहासको पुनर्लेखन हुनुपर्छ।

भैरवले भने, 'सिधा, सरल र स्पष्ट बीपी। उनले बोलेको कुरामा शंका नै गर्न नपर्ने। एकाध कुरा होलान्, जुन बीपीले परिबन्दका कारण बोलेनन् होला। बाँकी केही छोडेनन्।'

८० को दशक हाम्रो आर्थिक व्यवस्थाले दशकौँ झेल्दै आएका संरचनात्मक समस्या सुल्झाउने र द्रुत आर्थिक विकास 'अनलक' गर्ने दशक बन्न सक्छ।

हामीलाई यसरी गलाइसकिएको छ कि हामी हैरान भइसक्यौँ। आफैँ कमजोर भएको अवस्थामा न्यायका लागि लडिरहेका हामी स्वयं थकित भइसक्यौँ।