शोकमा गरेको संकल्पबाट स्थापित व्यापारको कमाइले गीताका छोराहरूमध्ये एक जना क्यानडा र अर्को अस्ट्रेलियामा उच्च शिक्षा लिँदै छन्। छोरी काठमाडौँमा कम्प्युटर इन्जिनियरिङ पढ्दै छिन्।

सात वर्षअघि ४० हजार रुपैयाँ लगानी गरेर १० घारबाट मौरीपालन व्यवसायलाई थालेकी थिइन्। अहिले वर्षमा करिब २० लाखको मह बिक्री हुन्छ। खर्च कटाएर १४ नाफा हुने उनले बताइन्।

विश्व स्वास्थ्य संगठनले एक वयस्क व्यक्तिले दैनिक ५ ग्राम वा १ चिया चम्चा नुनको प्रयोग गर्न सुझाएको भए पनि हामी नेपालीहरूले औसत ९.१ ग्राम नुन खपत गरिरहेका विभिन्न अध्ययनहरूले जनाएका छन्।

मुकुन्दले हाल दैनिक आठदेखि १० ‘क्रेट’ गोलभेँडा बजार लैजाने गरेका छन्। प्रतिकिलो ५० रुपैयाँका दरले गोलभेँडा बजारमा बिक्री हुँदा दैनिक आठदेखि १० हजारसम्म कमाइ हुने उनको भनाइ छ।

युशुमा नेपाली थाङ्का, बौद्ध धर्मका पूजा सामग्री, कार्पेट, भाँडा–वर्तन, धूप, लामाका कपडा, बख्खु, मूर्ति आदिको कारोबार मात्रै वार्षिक १० करोड रुपैयाँसम्मको हुने गरेको छ।

हुम्लाको कनका सुन्दरी गाउँपालिका-८ सिञ्जाका काफ्ले झण्डै डेढ दशकदेखि रामपुर र यसका आसपासमा कपडाको व्यापार गरिरहेका छन्।

२०५२ सालदेखि तरकारीखेती शुरू गरेकी बेदकोट– ७ मन्दिरपुरका उर्मिला डगौराले यसकै आम्दानीले घर जग्गा जोडेकी छन्। छोरा रविन र छोरी रविनालाई उच्च शिक्षा पढाउन सफल भएकी छन्।

बाजामध्ये सबैभन्दा बढी बिक्री हुने मादलसमेत अचेल बिक्री हुन छाडेको छ। स्थानीय रविलाल बादीले डिजेलगायत आधुनिक बाजाका कारण मादल व्यवसायमा संकट आएको बताए।

युवाहरू पुरानो पेसाभन्दा अरू नै व्यवसाय गर्न र विदेश जान मन पराउन थालेपछि परम्परागत आरन पेसा लोप हुने अवस्थामा पुगेको छ।

चार वर्षअघि काठमाडौँ–केरुङ रेलको चर्चा चलिरहेको थियो। त्यही बेला सुरज पण्डितले ‘रेलको बाटो...’ गीत निकाले र देशभर चर्चा कमाए। तर उनलाई जुम्लामा भने पहिलो गीतले नै चिनाएको थियो।

हुलाकी सडकले छोएको सिरहा, नरहनियामा ७७ वर्षअघि जन्मे–हुर्केका योगेन्द्र पूरापूर मैथिलभाषी परिवारका सदस्य थिए। गुरुकुल पढाइमा हिन्दीभाषी बने, विद्यालयमा पुगेर नेपालीभाषी र विश्वविद्यालयमा अंग्रेजीभाषी।

अमेरिकी प्राध्यापक थियोडोर टेड रिकार्डीले संकलन गरेका नेपाल सरोकारका पाँच हजारभन्दा बढी पुस्तक भक्तपुर आइपुगेका छन्, अब बन्दैछ ‘टेड रिकार्डी’ कक्ष। 

बिहानै जिपमा यात्रु र भारीसहित सन्दकपुरको जमुनास्थित सिस्नेबाट इलाम सदरमुकाम जानु र दिउँसो बिब्ल्याँटे हुँदै जमुना फर्किनु छेकीको दिनचर्या हो।

शहरी क्षेत्रका घर तथा कार्यालयमा रंगीन माछाका अक्वारियम प्रशस्तै देखिन्छ। यस्ता माछा पाल्ने सोख पूरा गर्दा मानसिक तनाव पनि हट्ने मनोविद्हरू बताउँछन्। अक्वारियममा कस्ता माछा पाल्ने, कति मूल्य पर्छ?

काठमाडौँको स्वयम्भू क्षेत्रमा पनि यसरी नै फोटो खिचेर जीविका चलाउनेहरू भेटिन्छन्। घरखर्चको जोहो गर्ने माध्यम बनेको छ उनीहरूका लागि फोटोग्राफी।

एउटा जुलुस आएको थियो, एकदम उग्र, ड्रम बजाउँदै। व्यवस्थापन गर्न गाह्रो परेको पुलिसको हाउभाउले देखाउँथ्यो। कुनै राजनीतिक पार्टीको हुनुपर्छ, लख काट्यौँ। तिनले खाएको बियरका बोतल सडक पेटीमै छोडेर हिँडे।

सन्तोषले उत्पादन गरेको तरकारी प्युठानका बिजुवार, बाग्दुला, क्वाडी, र खलंगाका पसलमा पुग्ने गरेको छ। व्यवसायीसँग प्रत्यक्ष कारोबार गर्ने हुँदा बजारको अभाव छैन।

अटिस्टिक बालबालिकाले अभिभावकको योगदानको सम्मान स्वरूप सांस्कृतिक नाच, झाँकीलगायतका प्रस्तुति गरेका छन्।

नेवाः भोजका परिकारहरू खाजा सेटको रूपमा बजारीकृत भएसँगै यसको लोकप्रियता पनि फैलँदै छ। फास्टफुडको दुनियाँमा नेवाः खाजा स्वास्थ्य र स्वाद दुवै हिसाबले अब्बल भएको अध्येताहरूको ठम्याइ छ।

‘गन्धर्व समुदायमा बुढापाकाले आफ्ना सन्ततिलाई पेसा छोडे पनि घरको मूल धुरी खाँबोमा सारंगी राख्न भने नछोड्नु है भन्ने गरेका छन्।’