जवाफमा मसँग बोल्ने  कुनै शब्द नै थिएन। नयाँ जन्म लिएर धरतीमा अवतरण भएको अनुभूतिले भरिँदै घर फर्किएँ। तिनै आँखाले आजसम्म मैले देखिरहेको संसार असाध्यै सुन्दर लाग्छ।

जवाफमा मसँग बोल्ने  कुनै शब्द नै थिएन। नयाँ जन्म लिएर धरतीमा अवतरण भएको अनुभूतिले भरिँदै घर फर्किएँ। तिनै आँखाले आजसम्म मैले देखिरहेको संसार असाध्यै सुन्दर लाग्छ।

सगरमाथाको क्याम्प–४ भन्दा माथि १५–२० वर्षदेखिका शवहरू असरल्लै देखेपछि पटकपटक रिदरको मथिङ्गल हल्लिएको थियो। सन् २००१ मा त आफैँले एउटा शव तल झार्नुपर्दा आफ्नो भविष्य सम्झेर चिन्तित भएका थिए।

अहिले संसारभर मानिसले साथी बनाएका कुकुरहरू २०० थरी छन्। जातअनुसार यिनका विशेषता र भूमिका पनि अलग छन् जसका आधारमा कुकुरको वर्गीकरण गरिएको छ।

कञ्चनपुरको लालझाडी गाउँपालिका–४ खल्लाजाइँकी ४६ वर्षीया मन्तुरा राना परम्परागत पहिरन सिलाउने काम गर्छिन्।

मिनाकुमारीले स्थापना गरेको लेकाली राडीपाखी उद्योगले उनको परिवारलाई मात्रै फाइदा भएको छैन, छिमेकका ऊनको काम गर्न चाहने महिलाका लागि रोजगारी र आम्दानीको बाटो पनि बनेको छ।

पाँचपोखरी हिन्दू तथा बौद्ध धर्मावलम्बीको आस्थाको केन्द्रका रूपमा लिइन्छ। काठमाडौँबाट दुई दिनको यात्रा गरेर यहाँ पुग्न सकिन्छ।

निसेलढोरमा विद्युत् नपुगेकाले दाउरा, दियालो र टुकी बालेर रात कटाउनुपर्ने बाध्यता छ। स्वास्थ्य, शिक्षा, खानेपानीलगायत आधारभूत विकासको पहुँचसमेत पुग्न नसकेको स्थानीय सम्झना विश्वकर्माले बताउँछिन्।

मध्यविन्दु नगरपालिका–३ का पदमबहादुर मोक्तानले उत्पादन गरेको कुरिलो स्थानीय बजारका साथै नारायणगढ, पोखरा र काठमाडौँमा खपत हुने गरेको छ।

संगीतकार फत्तेमान राजभण्डारीले रुचाएका हरेरामलाई नेपाली संगीतका हस्ती अम्बर गुरुङले हार्मोनियम बजाउन सिकाएका थिए।

मगर समुदायको बाहुल्यता रहेको दिजगाउँमा काठबाट बनेका घर मात्रै छन्। परम्परादेखि नै काठका घरमा बस्दै आएका स्थानीय अहिले पनि मौलिकताको संरक्षण गर्दै आएका छन्।

नेवारी खानाका परिकार प्रवर्द्धन गर्ने उद्देश्यले भक्तपुरको मध्यपुरथिमिमा 'वः फेस्टिभल' अर्थात् बारा महोत्सव आयोजना गरिएको छ।

साथीभाइ र समुदायमाझ आफ्नो लैंगिक पहिचान खुल्लाए पनि परिवारसँग यस विषयमा बहस गर्न नसकिरहेकाहरू परेडले व्यक्तिगत रूपमा ‘लिबरेटेड’ महसुस गराउने बताउँछन्। 

सामान्यतः राति अरूको सुत्ने बेला हुँदा भद्रकुमारी घले उठ्छिन्। त्यसपछि शुरू हुन्छ लेखन यात्रा। उनको कलम रातभरि चलिरहन्छ। जब उज्यालोका किरण झर्छन् र मान्छेहरू कल्याङमल्याङ गर्छन्, उनको कलम बन्द हुन्छ।

हिमाल आरोहणमार्फत आफूलाई संसारभर स्थापित गराएकी पर्वतारोही दावा योञ्जन शेर्पा जलवायुमा आएको परिवर्तनले आरोहण कार्य जटिल र कठिन बन्दै गएको अनुभव सुनाउँछिन्। 

शरीरमा ट्याटु बनाउने ‘क्रेज’ युवा पुस्तामा बढ्दै गएको छ। काठमाडौँका गल्लीपिच्छे ट्याटु पसल पनि खोलिएका छन्। कतिपय पसलले आमाबुवाको सहमतिबिना नाबालिगको गोप्य अंगमा ट्याटु बनाइदिने गरेका छन्।

तेस्रो पुस्तामा हस्तान्तरण भएको ‘जीतबहादुरको हलुवाइ पसल’ले पुरानो पुस्ताको सम्झनालाई ताजै राख्दा, आधुनिकीकरणसँगै पसलको साख कसरी जोगाउने भन्ने चिन्ता श्रीधरलाई छ। 

जुम्लाका कतिपय स्थानमा घरैपिच्छे धारा छन्, पानी छैन। कतै ५० घरका लागि एउटा धारो छ र दिनभरि पालो लाग्दा एक गाग्री पानी पाइन्छ। पानीको यस्तो समस्याले सबैभन्दा ठूलो मार महिलामा परेको छ।

यही व्यवसायबाट मगरले वार्षिक १३ लाखको कारोबार गर्दै आएका छन्। यसबाट छोराछोरीको पढाइ खर्च र घरायसी कामकाजमा खर्च हुने हुँदा बचत भने त्यति धेरै हुँदैन।

सुबोधले काठमाडौँमा पाइने प्राय सबै प्रजातिका सर्प उद्धार गरेका छन्। उद्धार गरिएका सर्प जिल्ला वन कार्यालय, निकुञ्जसँग समन्वय गर्दै सुरक्षित वासस्थानमा छाडिने गरेको छ।