रास्वपा नेपाली राजनीतिमा आडभरोसाको दल हो भन्ठानेर कतिपयले यसको सदस्यता लिए। उनीहरूले भन्ने गरेको ‘नीलो क्रान्ति’को बाछिटाले लछप्पै भिजेका जनमन यतिखेर फेरि विभाजित मनस्थितिमा छन्।

राजा महेन्द्रले पल्लो किरात थातथलो भएका किरातीलाई हुकुम प्रमांगीमार्फत कानून फाँटको जिम्मेवारी दिए। उनी पछि न्यायाधीशमा पदोन्नती गरिए। यो कथा तिनै किराती न्यायाधीशसँग जोडिन्छ।

आखिर किन मानिस भोकभोकै पर्छन्? एफएओ भन्छ– ३० देखि ४० प्रतिशत खाद्यवस्तु खेर जान्छ। खाद्यान्न बाली भित्र्याउने, भण्डारण गर्ने, आपूर्ति गर्ने तथा खाने ढंग नपुग्दा खानेकुरा नष्ट हुन्छ।

खेतीपातीले आर्थिक उपार्जन हुनुका साथै शारीरिक कसरत, वरपरको सौन्दर्य बढ्न गई हावापानी र जमिनको गुणस्तरमा पनि सुधार आउँछ। मानिसलाई मात्र नभई अन्य जीवजन्तुलाई पनि फाइदा पुग्छ।

सार्वजनिक शिक्षाले समाजका सबै वर्ग, जात, लिंग वर्ण वा सम्प्रदायका केटाकेटीलाई एउटै विद्यालयमा ल्याई एकैखाले शिक्षा प्रदान गर्छ। सार्वजनिक शिक्षाको सुन्दर पक्ष हो यो।

अनेकौँ छिद्रमा हुने भ्रष्टाचार नाप्नु धेरै चुनौतीपूर्ण हुन्छ। नैतिकता मापन गर्न त त्योभन्दा झनै गाह्रो हुन्छ। त्यसमाथि नैतिकताको परिभाषा संस्कृतिअनुसार फरक पर्छ। 

वर्षाको ढाँचा बदलिएको छ र सुख्खा खडेरीको समयावधि बढ्दो छ। उच्च तापक्रम तथा घनिभूत वर्षाका कारण बालीनालीमा लाग्ने कीरा र पशुजन्य रोग बढ्दो क्रममा छन्। यसले उत्पादकत्व घटाउँदैछ।

पहिलो पटक आमा बन्दा म धेरै खुशी भएँ तर मेरो खुशी अन्धविश्वासको महामारीले खोसिदियो। रोग लाग्दा आधुनिक चिकित्सालयभन्दा धामीझाँक्रीकहाँ धाउने अभ्यास महामारी हो यो समाजको।

नदी किनारमा तटबन्ध लगाउन सरकारले निकाय खोल्यो, बजेट ल्यायो। तर नदी खुम्च्याउनु हुन्छ कि हुँदैन, नदीको दुईतिर पर्खाल बनाउनु हुन्छ कि हुँदैन? सवाल यो हो।

उनले भनिन्, ‘अहिले म रोगैरोगले थलिइसकेकी छु। उतिबेला छोराछोरी पाल्न बाध्य भएर यो पेसामा लागेँ। अहिले तिनै छोराछोरीले बेवास्ता गरेपछि आफ्नै पेट पाल्न यो काम गर्न बाध्य छु।’

दार्शनिक एरिस्टोटल भन्थे, ‘जो पनि रिसाउन सक्छ, रिसाउन सजिलो हुन्छ। तर सही व्यक्तिसँग, सही मात्रामा, सही समयमा, सही कारणले र सही तरिकाले रिसाउन सजिलो छैन।’

खुशी–सूचांकको भर नरहेरै मुस्किलले ७ लाख जनसंख्या रहेको भुटानबाट २ लाखभन्दा बढी भुटानी युवा अमेरिका, क्यानडालगायत मुलुकमा बसोबासमा पुगिसकेको तथ्यांक बाहिर आएको छ।

महेन्द्र राजाको साढुभाइ जय दाइ किक्रेटको आजीवन अध्यक्षजस्तै हुनुहुन्थ्यो। उहाँ राजाको साढुभाइ भएकै कारण अध्यक्षको पद अरूले पाएका थिएनन्। उपाध्यक्षको पदमा करिब १०–१२ वर्ष उहाँसँग मैले काम गरेको थिएँ।

भयानक अशान्त पाठक हुँ म। कुनै किताब राम्रो रहेनछ भने लेखकसँग रिस उठ्छ। किताब साह्रै राम्रो रहेछ भने मरिसकेको लेखकलाई पनि अँगालो मार्न खोजिन्छ।

साथी उनै छन् गाउँमा। दशैँं मान्ने तरिका खासै फेरिएको छैन, तर दशैँमा दौँतरीहरू भेट्न रहर लाग्दैन। मन्दिरको पशुबलि गरेको हेर्न मन लाग्दैन।

आधा शताब्दीअघि नेपालमा दशैँको भिन्नै रूप, रङ र उत्सव हुन्थ्यो। याक्थुङ (लिम्बु भाषा) मा दशैँको अपभ्रंश शब्द ‘तसी’ हो। ‘दशैँ आयो’ भन्नु पर्दा ‘तसी ते’ भनिन्छ। तसी आएको आभास भद्रा चरीले संकेत गर्थ्यो।

पशुको वध गर्दा यदि उनीहरू चिच्याउँथेनन् या कहालिन्थेनन्, अन्य आम तरकारी-सागपातझैँ चुप रहन्थे भने  सम्भवतः मांसभोजन र बलिबारे युगौँयता यति धेरै चर्चा र असहमति सुनिन्थेनन्।

चाडपर्वको समयमा हुने ठगी धन्दा र फटाइँगिरीमा सरकारी निकाय हस्तक्षेपकारी भूमिका नखेली मूकदर्शक बन्छ, दशैँको खसी र रक्सीमा शायद ऊ पनि भुल्छ।

१६औँ शताब्दीसम्म पश्चिमा भूगोलमा महिलालाई कफीसप छिर्न र कफी पिउन अनुमति थिएन। महिला उत्तेजक रूपमा रौसिने भएकाले तिनलाई कफीसपमा रोकिएको भालेसत्ताको भाष्य हुन्थ्यो।

भेलबाढी बस्तीमा पसेपछि उल्टै भूमिहीन सुकुमबासी, नदी किनाराबासीमाथि व्यंग्य गर्न थालियो। तिनलाई भेलबाढीले नै बढारेर लैजाओस् भन्ने आशयका अत्यन्तै अमानवीय टीकाटिप्पणीसमेत भए।