घरबाट श्रम आप्रवासनका लागि निस्केको व्यक्ति काठमाडौँ आइसक्दा मानव तस्करको जन्जालमा फस्छ। गन्तव्यमा पुग्दा ऊ बेचिइसक्छ।

‘सामाजिक सञ्जालसम्बन्धी विधेयक सैद्धान्तिक सहमति दिने गरी मन्त्रिपरिषद्‍मा आएको हो। त्यसपछि बनेको ड्राफ्ट बेलैमा हेरिनुपर्ने थियो, त्यो हेरिएको रहेनछ भन्ने बोध भएको छ।’

‘राष्ट्रिय संग्रहालयलाई सार्कअन्तर्गतका विभिन्न संग्रहालयसँग दाँज्ने हो भने यहाँका सामग्री संख्यात्मक हिसाबमा धेरै छन्। तर प्रदर्शन गर्ने हिसाबमा अझै पनि सुधार हुन सकेको छैन।’

'नेपाल–नेपालीको गुडविललाई दोहोरो रूपमा जोगाएर राख्न सकिएको मुलुक बेलायत हो, जहाँ थोरै मात्रै प्रवर्द्धनात्मक कार्यक्रम गर्न सकियो भने पनि बेलायती पर्यटकलाई राम्रै संख्यामा नेपाल भित्र्याउन सकिन्छ।'

‘राजनीतिक नेतृत्वले हामीलाई ठूला तर अव्यावहारिक सपना देख्न सिकाए। क्षणिक राजनीतिक लाभ, उद्देश्य र लोकरिझ्याइँका लागि लिइएको यो रणनीति अहिले उनीहरूकै लागि भार भएको छ।’

‘नेपालमा युवाका लागि कसरी देशभित्र रोजगारी सिर्जना गर्ने भन्नेमा हामी केन्द्रित छौँ। विकासका हरेक पक्षमा नेपालसँग कुराकानी गरिरहेका छौँ। नेपाललाई सुस्त विकासको पासोबाट मुक्त गर्न हाम्रो मद्दत रहन्छ।’

‘ठूला मुद्दामा परराष्ट्रमन्त्री या प्रधानमन्त्रीकै तहमा मात्रै कुरा हुन सक्छ। सरकारले गरेको निर्देशनमा हामीले पनि कुरा उठाएकै हुन्छौँ, तर प्रभावकारिताको अर्थमा अझ माथिको तहमा कुरा हुनुपर्छ।’

बीआरआईलाई भूराजनीतिको चपेटामा लैजान गरिएका प्रयासमा नेपाली तानिनु देशकै लागि दुर्भाग्यपूर्ण छ। यसमा कुनै सैन्य रणनीति नभएकोले यो विशुद्ध विकास परियोजना नै हो।

कीर्तिपुरको मेयरमा नौ दलसहित ११ जना स्वतन्त्र उम्मेदवार चुनावी मैदानमा छन्। सडक सुधार, सर्वसुलभ स्वास्थ्य, संस्थागत भ्रष्टाचार अन्त्यसहितका चुनावी अजेन्डा लिएर उम्मेदवार घलदैलोमा व्यस्त छन्।

‘अखबारमा लेख्ने एक हुल पत्रकारले शुरू गरेको फिल्म फेस्टिभल आज आएर विज्ञहरूसँग फिल्म मेकिङबारे जान्ने, बुझ्ने अवसर बनेको छ।’ 

पपुलिज्मको प्रमुख विशेषता हो– राष्ट्रको एकल पहिचान। ओली यस श्रेणीमा पर्छन् वा पर्दैनन् तपाईं आफै ठम्याउन सक्नुहुन्छ, तर प्रधानमन्त्री मोदी भने पक्कै यसमा पर्छन्।

‘बर्लिन पर्खाल ढलेपछि सबै कुरा परिवर्तन भयो। राजनीतिक र आर्थिक दृश्य पूर्ण रूपमा परिवर्तन भयो। युरोपियन युनियन पनि ठूलो भयो। सन् १९८९ अगाडि र पछाडिको सम्पूर्ण परिस्थिति परिवर्तन भयो।’

‘सन् १६०० यताका पुस्तक र सोध सामग्री अहिलेको संकलनमा छन्। कोलोनल कर्कप्याट्रिक, हेनरी एमब्रोसे ओल्डफिल्डलगायतका पुस्तक छन्। देवनागरीका पनि छन्, मैले पढ्न नसक्ने कारण ती कति पुराना हुन् भन्न सक्दिनँ।’

वर्षौं अघि भक्तपुर घुम्न आएका अमेरिकीले ‘भक्तपुर इज रेड’ भनेपछि च्वास्स छोयो। नेमकिपा लगायत पार्टीका तुल रातै हुन्थे, स्कुलका विज्ञापन पनि रातै कपडामा। त्यही घटनाले मलाई रङबारे लेख्न उक्सायो।

'नेपाली मन्दिरमा देवीदेवता जीवित जस्ता लाग्छन्। तिनै मूर्ति अमेरिकामा काँचको बाकसभित्र सजाइएका हुन्छन्। हाम्रा मूर्तिहरूलाई त्यहाँ थुनेर राखेजस्तो लाग्छ, जसमा जीवन छैन।'

‘यो मुलुकमा पद्धति र संगतिको कुरा गर्न व्यर्थ छ भन्ने लाग्न थालेको छ। संसदीय समितिमा उजुरी आएन भनेर चुपै लागेर निर्लज्ज नाम पारित गर्ने ट्रेन्ड देखिएको छ।’

‘ढुंगा हान्ने, टायर बाल्नेहरूको कुरा सरकारले सुन्यो। शान्तिपूर्ण रूपमा बागमती सफा हुनुपर्छ, संरक्षण हुनुपर्छ, यसलाई मास्नु हुँदैन भन्नेहरूको कुरा कहिल्यै सुनेन।’

‘एउटा आइतबार बिहान म झिसमिसेमै उठेँ, एकछिन घोत्लिएँ र नाटक लेख्न थालेँ। त्यसपछिका हरेक हप्ताको विदामा मैले लेख्दै गएँ। त्यसरी लेख्दालेख्दै म लेखक बनेँ।’

‘कहिलेकाहीँ सुनिन्छ– काम नपाएकाहरू माइतीघरमा बसेर चिच्याइरहेका छन्। त्यहाँका दाजुभाइ, दिदीबहिनीहरूले लडेर ल्याएको अधिकार हिजो खिसिट्युरी गर्नेहरूले पनि उपभोग गर्न पाउँछन्।’

‘​​​​​​​अदालतको आदेश मानेर हामीले बागमतीलाई बचाउनुपर्छ। प्रकृतिले दिएका नदीनाला उपयोगका वस्तु मात्र हुन् भन्ने सोच्यौँ भने त्यसले हाम्रै अस्तित्व खतरामा पार्छ।’