काभ्रेपलान्चोक– काभ्रेपलान्चोकको चौँरीदेउराली गाउँपालिकामा रहेका ५९ सामुदायिक विद्यालयमध्ये हाल ३३ वटा सञ्चालनमा छन्। पाँच वर्षको अवधिमा २० विद्यालय बन्द भएका हुन् भने त्यसअघि विभिन्न मितिमा स्थापित पाँच विद्यालय बन्द भएका हुन्।
विद्यार्थीको अभावमा उक्त गाउँपालिका–७ स्थित विसं २०३२ मा स्थापित स्वस्थानी माध्यमिक विद्यालय २०८० साउनबाट बन्द भयो। गाउँपालिका कार्यालयले शिक्षक र विद्यार्थीको अनुपात नपुगेको भन्दै नजिकको सिर्जनशील माविमा विद्यार्थीलाई अध्ययन गराउने जनाउँदै स्वस्थानी मावि बन्द गर्ने निर्णय गरेको थियो। सो विद्यालयमा चालु शैक्षिकसत्रका लागि ३५ जना विद्यार्थी भर्ना भएका थिए। “विद्यार्थी नहुँदा शिक्षक र विद्यार्थीको अनुपात नपुगेपछि विद्यालय बन्द गर्ने निर्णय गरियो,” गाउँपालिका अध्यक्ष रेणुका चौलागाईंले भनिन्।
उक्त गाउँपालिकाको स्वस्थानी माविझैँ अन्य प्राथमिक र निम्न माध्यमिक गरी २४ विद्यालय बन्द भइसकेका छन्। गाउँपालिका कार्यालयले नै विद्यालयमा शिक्षक र विद्यार्थीको अनुपात नपुगेपछि निर्णय गरी विद्यालय बन्द (स्थगन) गराइएको चौलागाईंले बताइन्। उनका अनुसार नौ वटा वडा अवस्थित गाउँपालिकाका १२ मावि तहका विद्यालयमध्ये हाल १० वटा सञ्चालनमा छन्। गाउँपालिकाको मावि तहका स्वस्थानी र धुसेनी ग्राम विकास बन्द गरिएको हो।
गाउँपालिकाका शिक्षा शाखाप्रमुख कालीप्रसाद पाण्डेका अनुसार गाउँपालिकामा प्राथमिक तहका १५ विद्यालय बन्द गरिएका छन्। यस्तै, आधारभूत तहका आठ वटा विद्यालय बन्द छन्। विद्यार्थीको संख्या बर्सेनि घटेपछि गाउँपालिकाले केही विद्यालयको तह घटुवासमेत गरेको छ। आगामी शैक्षिक सत्रबाट गाउँपालिकाका दर्जनौँ विद्यालय बन्द हुने अवस्थामा पुगेको बताइएको छ।
स्वस्थानी माविलगायत विद्यालय बन्द भएपछि गाउँपालिकाले नजिकको विद्यालय जनाउँदै तोकिदिएको विद्यालय जान पहिलेको भन्दा टाढा हिँडेर जानुपर्ने बाध्यतामा छन्। शिक्षा शाखाका अनुसार चालु शैक्षिक सत्रमा गाउँपालिकामा कक्षा १२ सम्म दुई हजार २०० विद्यार्थी अध्ययनरत छन्। शैक्षिक सत्रको शुरूआतमा दुई हजार ८०० भर्ना रहेकामा करिब ६०० विद्यार्थी ‘ड्रपआउट’का कारण घटेको अनुमान गरिएको छ।
गाउँपालिकामा सबै तहमा ४१० जना शिक्षक कार्यरत छन्। शिक्षा ऐनअनुसार विद्यार्थी–शिक्षक अनुपात पहाडमा ४५–१, उपत्यकामा ५०–१ र हिमालमा ४०–१ रहने व्यवस्था छ। गाउँपालिकामा कक्षा ११ र १२ मा भर्ना भएका अधिकांश विद्यार्थी संघीय राजधानी काठमाडौँ वा अन्यत्र गएको हुनसक्ने गाउँपालिकाले जनायो। शिक्षा शाखाका अनुसार हाल एसईई परीक्षामा गाउँपालिकाका २२७ विद्यार्थी सहभागी भएका छन्। विसं २०६७ सम्म सो गाउँपालिकामा करिब आठ हजार विद्यार्थी थिए।
वडा नं ९ का अध्यक्ष रामबहादुर लामा युवाहरू विदेश र शहर पलायन भएका कारण गाउँ रित्तिँदै गएको बताउँछन्। उनी एकातिर कम सन्तान जन्माउने र अर्कातर्फ अभिभावक रोजगारका लागि परिवारसहित विदेश पलायन हुँदा गाउँ रित्तिँदै छ। यसकारण विद्यालयमा बालबालिका कम हुँदै जाने नै भए। उनका अनुसार विद्यार्थी अभावमा विद्यालय बन्द हुँदै गएपछि स्थानीय शिक्षकले आफूहरूलाई नजिकको अन्य विद्यालयमा व्यवस्थापन गरिदिन गाउँपालिकामा धाउन थालेका छन्।
जिल्लाको कोशीपूर्वको उत्कृष्ट रूपमा रहेको प्रभा उच्च मावि कात्तिकेदेउरालीमासमेत बर्सेनि विद्यार्थीको संख्या घटिरहेको पाइएको छ। हाल ३१ शिक्षक कर्मचारी रहेको सो विद्यालयमा ३५० विद्यार्थी रहेका छन् तर त्यहाँ पनि नियमित विद्यालय आउने विद्यार्थीको संख्या घटेको बताइन्छ।
गाउँपालिका अध्यक्ष चौलागाईं भूकम्पपछि पुनर्निर्माण गरिएका विद्यालय भवन निकै राम्रा भएको तर विद्यार्थी अभावका कारण संकट उत्पन्न हुँदै गएको बताउँछिन्। उनी भन्छिन्, “गाउँगाउँमा विद्यालय, स्वास्थ्य संस्था, पक्की सडकलगायत विकासका पूर्वाधार हुँदै गएका छन् तर स्थानीयहरू अवसरको खोजीमा सहर जान थालेपछि विद्यार्थीसमेत संकटमा पर्न थालेका छन्।” उनका अनुसार बन्द भएका विद्यालय र बन्द हुँदै जाने विद्यालयका शिक्षकको व्यवस्थापनमा चुनौती देखिएको छ।