‘साइबर स्क्याम’का लागि मानव तस्करी, म्यान्मारमा करिब १०० नेपाली बन्धक

झापाका योगराज लिवाङ (२९) दुबईको ओरेन्टल कफी शपमा ‘बारिस्ता कफी एन्ड फ्रुट डेकोरेटर’ थिए। सन् २०२२ को अक्टोबरसम्म उनको वैदेशिक रोजगारी राम्रै चलिरहेको थियो। दैनिक १० घण्टा खटेर काम गर्थे। पहिले मलेसिया जाँदा सिकेको सिप सदुपयोग गरेर दुबईमा उनले मासिक २ हजार ८३० दिराम (एक लाख रुपैयाँ भन्दा बढी) तलब बुझिरहेका थिए। 

सन् २०१२ देखि वैदेशिक रोजगारमा जान शुरू गरेका योगराज मलेसिया, कतार हुँदै पछिल्लोपटक युनाइटेड अरब इमिरेट्स (यूएई) पुगेपछि आर्थिक हैसियत सुधार्न प्रयासरत थिए। तर पनि, भिजिट भिसामा दुबई पुगेकाले नयाँ काम र गन्तव्यको खोजी उनको प्राथमिकतामा थियो। ठिकठाक चलिरहेको दुबईको रोजगारी चटक्क छाडेर त्यही प्राथमिकता पछ्याउँदा योगराज मानवतस्कर हुँदै खुंखार चिनियाँ ‘साइबर आपराधिक समूह’को चंगुलमा परे। त्यो पनि दुबईबाट निकै टाढा, म्यान्मारको अनकन्टार ठाउँसम्म पुगेर। 

त्यहाँबाट अनेक यत्न लगाएर, ज्यान बचाएर बल्लतल्ल आइपुगेका योगराजलाई पछ्याउँदा हामीले मानव तस्करीको नयाँ र डरलाग्दो जालो भेट्यौँ, जुन जालोमा लपेटिएर एक सयभन्दा धेरै नेपाली म्यान्मारको अनकन्टार ठाउँमा पुगेर फसेका छन्। 

म्यान्मार लैजाने मानवतस्करको जालो
दुबईमा काम गरिरहेका बेला गत अक्टोबरको एक दिउँसो योगराजले सामाजिक सञ्जाल फेसबुकमा ‘नेपाली इन यूएई’ नामको ग्रुप–पेजमा एउटा विज्ञापन देखे। उनले समेत ‘फलो’ गरेको त्यो पेजमा लेखिएको थियो– “राम्रो कम्प्युटर टाइपिङ स्किल भएको कस्टमर सर्भिसमा काम गर्ने कामदार चाहियो। तलब: एक हजार अमेरिकी डलर।”

बारम्बार अपडेट भइरहने फेसबुक पेजलाई दुबईमा बस्ने नेपाली नागरिक रुचनले पनि सेयर गरेर धेरै फलोअर्ससम्म पुर्‍याएका थिए। नेपालीले नै सेयर गरेको विज्ञापनको विश्वास मानेर उनले रुचनलाई मेसेज गरे।

त्यो विज्ञापन र रुचनसँगको कुराकानीबाट थप कुरा बुझेपछि उनी म्यान्मारको रंगुनस्थित रोजगार कम्पनी ‘यकु जेम्स कम्पनी लिमिटेड’ले सिप परीक्षणका लागि भनेर लिने प्रयोगात्मक परीक्षा अर्थात् अनलाइन अन्तर्वार्तामा सहभागी भए। झापास्थित कन्काई कलेजमा प्लस टु पढ्दा कम्प्युटरबारे राम्रै ज्ञान हासिल गरेका योगराज रोजगारी पाइहाल्नेमा विश्वस्त नै थिएनन्। किनभने त्यसअघि रोजगारीका क्रममा भारत र कतार जाँदा उनी नराम्ररी ठगिएका थिए।  

शंका लागेर उनले पुर्ख्यौली घर काभ्रे र काठमाडौँको सामाखुसी बस्दै आएको बताउने, तस्वीर हेर्दा करिब–करिब आफ्नै उमेरका रुचनसँग अनलाइनबाटै सोधखोज गरे। योगराजका अनुसार रुचनले आफ्नो पूरा नाम ‘रुचन श्रेष्ठ’ भनेर बताएका थिए। आफू दुबईमै रहेको बताएका रुचनले त्यहीँ बस्ने एकजना भारतीय नागरिकसँग सम्पर्क गराइदिए। रुचनले दुबईस्थित कार्यालयमा चिनियाँ नागरिक चाओ चेङको मातहतमा आफूसहित ती भारतीयले काम गरिरहेको बताएका थिए। घटनाक्रमले चेङ नै युवाहरूलाई म्यान्मार लैजाने मुख्य एजेन्ट भएको देखाउँछन्।

योसँगै रुचनमार्फत अनलाइनबाट सम्पर्कमा आएका दुबईमै रहेको बताउने अर्का व्यक्ति, चितवनका प्रेम गुरुङसँग पनि जोडिए, योगराज। रुचन र प्रेम दुवैले यसअघि पनि सूचना प्रविधि अध्ययन गरेका युवाहरूलाई म्यानमारसँगै कम्बोडिया, लाओस, भियतनामलगायतका देशमा पठाइसकेको बताए। रुचन आफैँ पनि दुबईमा बसेर क्रिप्टोकरेन्सीको काम गरिरहेको बताएपछि योगराजको मनभित्र उब्जिएको शंका केही हदसम्म हट्यो।

भिडियो अन्तर्वार्ता लगत्तै रंगुनस्थित योकु जेम्स कम्पनी लिमिटेडले काम दिने बताएर योगराजको लागि आवश्यक हवाई टिकट, बिमा र बस्ने होटेलको पनि व्यवस्था भइसकेको जानकारी गरायो। र, अक्टोबर पहिलो साता रुचनमार्फत अनलाइन सम्पर्कमा रहेका ती भारतीय नागरिकले भिसाको लागि पासपोर्ट लिएर आउन उनलाई दुबईको ‘बिजनेस बे ट्रेन स्टेसन’मा बोलाए। त्यहाँ भेटेर उनको पासपोर्ट लिएर गए। योगराजको भनाइमा ‘पासपोर्ट लिएर कार्यालयमै आउँछु’ भन्दा ती भारतीयले मानेनन्। र, पछि भिसासहितको पासपोर्ट पनि त्यही रेल स्टेसनमै बोलाएर फिर्ता दिए। 

भिसाका लागि पासपोर्ट दिँदा र फिर्ता लिँदा ती भारतीयलाई एकैछिन भेटेबाहेक योगराजले म्यान्मारको रोजगारीको क्रममा सम्पर्कमा आएका रुचन र प्रेम गुरुङलाई अहिलेसम्म प्रत्यक्ष भेटेका छैनन्। 

 हिँडेको रंगुन, पुगे वाङ म्याङ्टम 
त्यसपछि दुबई छाडेर म्यान्मार जाने निधो गरेका योगराज विमानबाट नोभेम्बर १८ मा रंगुन पुगे। रंगुन विमानस्थलमा उनले सम्पर्क गर्ने व्यक्तिको नाम र सम्पर्क दुबईमै टिपाइएको थियो।

विमानस्थलमा लिन आएका व्यक्तिहरूले उनलाई त्यहाँबाट करिब चार किलोमिटर टाढाको ‘टेन माइल होटेल’मा पुर्‍याए र चार दिन त्यहीँ राखे। नोभेम्बर २२ मा बर्मेली र चिनियाँ भाषा बोल्ने दुई जना एजेन्ट होटेलमा आइपुगे। उनीहरूले योकु जेम्स कम्पनी लिमिटेडको शाखा कार्यालय ‘ताइचेलेक’ भन्ने स्थानमा भएको जानकारी दिए। र, होटेलमा योगराजसँगै रहेका इन्डोनेसियाली नागरिक फौजानलाई ताइचेलेक शाखामा नै काममा लगाउने भन्दै रंगुनबाट विमानमा केङतुङ नामको शहरमा पुर्‍याए।

ताइचेलेक थाइल्यान्डको सीमा नजिकैको ठाउँ हो। तर, केङतुङ विमानस्थलमा ओर्लिएपछि भने उनीहरूलाई गाडीमा थाइल्यान्डको सीमा नजिकैको ताइचेलेकको साटो, चिनियाँ सीमा नजिकैको माइपोङ शहरबाट करिब आठ किलोमिटरको दूरीमा रहेको वाङ म्याङ्टम भन्ने ठाउँमा पुर्‍याइयो। योगराज भन्छन्, “टेलिफोन सम्पर्क पनि नहुने त्यो अनकन्टार जंगलको मोटर, मोटरसाइकल र डुंगाको यात्रा निक्कै कहालीलाग्दो थियो।”

म्यान्मारको उत्तरपूर्वी शान प्रान्त भित्रै ‘वा’ विद्रोहीहरूको कब्जामा रहेका माइपोङ तथा म्याङटमसहितका शहरहरूसहितको क्षेत्रलाई ‘वा स्टेट’ भनिन्छ। त्यहाँ म्यान्मारी सैन्य सरकारसँग वार्ता गरेर विद्रोही समूह ‘युनाईटेड वा स्टेट आर्मी’ले जातीय राज्य चलाइरहेको छ। 

केङतुङ भन्दा केही परको दूरीदेखि नै विद्रोहीको कब्जामा रहेको क्षेत्रमा इन्डोनेशियाली नागरिक फौजानसँगै योगराजलाई ‘युनाइटेड वा स्टेट आर्मी’कै इस्कर्टिङमा केही घण्टा गाडीको सवारीपछि बाँसमुनि रबर बाँधेर बनाइएको डुङ्गामा बसेर, खोला तर्न लगाएर मोटरसाइकलमा माइपोङ पुर्‍याइएको थियो। दोभासे र ‘वा स्टेट आर्मी’लाई पछ्याउँदै हिँडेका उनीहरूलाई शुरूमा मोटरसाइकलमा आधा घण्टामा पुगिन्छ भनिए पनि घण्टौँ हिँड्दा पनि रोजगारी दिने कार्यालय आइपुगेको थिएन। योगराज भन्छन्, “कुनै ठाउँमा शंका लागेर सोध्दा पनि केही भन्दैनथे। खुकुरी बोकेका विद्रोही सेनाले केही सोधे कडा नजरले हेर्ने गर्थे। मनोवैज्ञानिक रूपमा हामी यति त्रस्त भएका थियौँ, ज्यान तलमाथि होला भन्ने डरमा जोडबल गरेर सोध्न सकिएन।”

हाम्रो सम्पर्कमा आएका केही नेपालीभाषी म्यान्मारीका अनुसार विद्रोहीहरूको अधीनमा भएका क्षेत्रमा सहजै प्रवेश असम्भवप्रायः छ। नाम उल्लेख नगर्ने सर्तमा उनीहरूमध्येका एकले हामीलाई भने, “म्यान्मारका कचिन, छिन, शान, कयिन, करेनलगायतका प्रान्तभित्र जातीय, सशस्त्र विद्रोही समूहको नियन्त्रण बलियो रहेका द्वन्द्वग्रस्त क्षेत्रहरू सन् २०२१ फेब्रुअरीको सैन्य ‘कू’पछि आपराधिक समूहको आश्रयस्थलमा परिणत भएका छन्।” 

यही ठाउँमा योगराज, इन्डोनेसियाका फौजानसँगै २३ नोभेम्बरमा पुगेका थिए। विद्रोही सेनाको शिविर नजिकै कार्यालय भनिएको वाङ म्याङ्टमको एक ‘भिल्ला’मा  उनले ‘रोजगारदाता’ चिनियाँ नागरिक योङ झाउलाई पहिलोपटक भेटे। 

शुरूमा राम्रै व्यवहार गरेका चिनियाँले मासिक एक हजार अमेरिकी डलर र अतिरिक्त काम गरे थप पैसा दिने आश्वासन दोहोर्‍याए। काम थियो– क्रिप्टोकरेन्सी स्क्याम र लभ स्क्याममार्फत हङकङ, मलेसिया, सिंगापुर, थाइल्यान्ड, ताइवान, जापान र कोरियामा रहेका युवायुवतीसँग सम्बन्ध स्थापित गर्ने, उनीहरूबाट पैसा तान्ने अनि टाढिने। त्यसका लागि आवाज परिवर्तन गर्ने सफ्टवेयर र ठग्ने विधि सिकाइन्थ्यो।

यो बाहेक ‘डिसेन्ट्रलाइज्ड फाइनान्सिङ’को नाममा उनीहरूले गर्नुपर्ने विभिन्न व्यक्तिसँग सम्पर्क बनाएर १०० देखि ३०० डलरसम्म लगानी गर्न उत्साहित गर्ने काम पनि थियो। त्यसका लागि शुरूमा लगानी अनुसारको ब्याज लगानीकर्ताहरूको क्रिप्टो खातामा जम्मा गर्दै थप लगानीका लागि उत्साहित गर्नुपर्थ्यो। र, लगानी बढे सबै रकम कम्पनीको खातामा जम्मा गर्ने उनीहरूको कमाउ सूत्र थियो। योगराज भन्छन्, “सबै काम ठग्नकै लागि हुन्थ्यो।”

योगराज र फौजान वाङ म्याङ्टम पुगेको १० दिनपछि दुईजना इन्डोनेसियाली युवतीहरू इन्नयाह सल्साबिल र मेडिलिनी पनि आइपुगे। भारत, गुजरातका निरभ बरमोतिया र उत्तरप्रदेशका मोहनलाल, शेषनाथ र अमितकुमार प्रजापति त्यही भिल्लामा पुगे। पैसा कमाएर परिवारको गुजारा चलाउने सपनाले त्यहाँसम्म पुगेकाहरू इन्जिनियर, चालक र प्लम्बर पृष्ठभूमिका थिए। 

एकजना नेपाली र तीन इन्डोनेशियालीहरू हुँदासम्म राम्रै व्यवहार गरिरहेका ‘रोजगारदाता’ चिनियाँ नागरिक योङ झाउ, भारतीय नागरिकहरूको प्रवेशसँगै गैरकानुनी काममा जबरजस्ती गर्न थाले। लगत्तै उनीहरूका फोन, पासपोर्ट जफत गरियो। अनि अनलाइनमा ग्राहक खोजेर जसरी भए पनि कम्पनीको खातामा पैसा जम्मा गर्न उर्दी गरियो। काम गर्न नसक्नेहरूलाई खाना र पानी पनि नदिई हतकडी लगाउने र डोरीले बाँधेर पिट्ने गर्न थालियो। अनि मात्र योगराजलगायत त्यहाँ पुगेकाहरूले आफूहरू मानवतस्करको जालोमा परेर बेचिएको पत्तो पाए।

योगराजलगायतलाई पुर्‍याएर बन्धक बनाइएको ‘वा’ म्यान्मारको शान प्रान्त भित्रको एउटा जातीय राज्य हो, जहाँ विद्रोही समूह ‘युनाइटेड वा स्टेट आर्मी’ले सन् १९८८ देखि म्यान्मारको तत्कालीन सैन्य सरकारसित शान्ति–वार्ता गरेर ‘स्वायत्त शासन’ चलाउँदै आएको छ। अफिम खेती आम्दानीको मुख्य स्रोत भएको ‘वा स्टेट’ जुवाका लागि पनि कुख्यात छ। यहाँका क्यासिनोहरू कतिपय चिनियाँ तथा दक्षिणपूर्वी एसियाका धनाढ्यहरू पुग्ने गन्तव्य बनेका छन्।  

एक नेपालीभाषी म्यानमारी नागरिकका अनुसार पछिल्लो समय विद्रोहीहरूकै आडमा चिनियाँ ‘आपराधिक समूह’ले ती ठाउँलाई साइबर–अपराधको अखडा बनाएका छन्। उनी भन्छन्, “अनलाइन मार्फत गरिने सबै किसिमका गैरकानूनी धन्दा चलाउनका लागि नेपाल, भारत, इन्डोनेसिया, मलेसिया, लाओस् र श्रीलंकाबाट सयौँको संख्यामा त्यहाँ मानव तस्करी भइरहेको छ।” 

योगराजका अनुसार उनीहरूको काम अरूलाई ठगेर कम्पनीको खातामा पैसा जम्मा गर्नु हुन्थ्यो। तर, भनेजस्तो ‘स्क्याम’ गर्न सजिलो थिएन। शुरूमा ‘स्क्याम’का लागि आफ्ना ‘आईटी वर्कर’लाई एसियाली मुलुकमा केन्द्रित गराएका योङ झाउले पछि युरोप केन्द्रित हुन लगाए। योगराज भन्छन्, “त्यहाँ पुगेका हामी सबैजसोले कसैलाई ठग्न नसकेपनि प्रयास भने गरिरहेका थियौँ। आशातीत परिणाम नआएपछि साइबर अपराधको प्रयास गरिरहेकालाई पनि यातना दिन थालियो।” 

यातनाबाट अत्तालिएका गुजरातका निरभले आफूलाई म्यान्मार पठाउने एजेन्टलाई सम्पर्क गरेर घर फर्काइदिन याचना गर्न थाले। त्यसले योङ झाउलाई आक्रोशित बनायो। र, अरू कामदारलाई पनि बाँधेर पिट्न थालियो। म्यान्मार ल्याउन प्रतिव्यक्ति ७५ हजार अमेरिकी डलर खर्च भएको दाबी गर्दै त्यो रकम नउठाए मिर्गौला बेचेर भए पनि रकम असुल्ने धम्की दिन थालेपछि त्यहाँ रहेका धेरैले भाग्ने योजना बनाए। जंगलको बीचमा अग्लो पर्खाल र तारबारले घेरिएको भिल्लामा रातदिन चिनियाँ सुरक्षागार्डको निगरानी भएकाले भाग्न सजिलो थिएन। 

अरूलाई नठग्ने बरू घर फर्कने बताएपछि निरभ बरमोतियालाई हतकडी लगाएर राखियो, पिटियो अनि खान पनि दिइएन। उनले फिरौती तिरेर भए पनि त्यहाँबाट उम्कने उपाय खोजे। त्यसका लागि चिनियाँ ‘मालिक’ले उनीसँग ७५ हजार अमेरिकी डलर मागे। खोज पत्रकारिता केन्द्रको सम्पर्कमा आएका निरभ बरमोतियाले सुनाए, “पछि, शिविरबाट छुट्ने बेलामा १० हजार र रंगुन विमानस्थलमा पुगेपछि मालिकको खातामा १० हजार हालिदिने गरी २० हजार डलरमा मलाई रिहा गर्ने सहमति भयो।”

सहमतिअनुसार रंगुन विमानस्थल पुगेपछि दिने भनिएको १० हजार समेत गरी २० हजार अमेरिकी डलर निरभका परिवारले योङ झाउको खातामा पठाए। तर, झाउले अर्को अत्तो थापे। त्यसबाहेक पनि थप १० हजार डलर नदिए नछाड्ने अडान उनले राखे। 

“७५ हजार अमेरिकी डलर खर्च गरेको छु भनेर बार्गेनिङ शुरू गरेका उनी २० हजारमा आइपुगेका थिए। तर २० हजार तिरेपछि फेरि थप १० हजार डलर खोजे”, २७ दिनसम्म लगातार यातना पाएपछि त्यहाँबाट उम्किएका निरभ भन्छन्, “अन्तिममा मेरो अंकल र अरू दुई जनाले सहयोग गरेपछि त्यहीँको विद्रोही सेनाले हामीलाई उद्धार गर्‍यो।” 

विद्रोहीबाटै उद्धार!
फिरौती तिरेर पनि उन्मुक्ति नपाएपछि निरभको परिवारले गुजरात राज्यका विधानसभा सदस्य (एमएलए) भगवानभाई (बीबी) बराडलाई उद्धारका लागि याचना गरेको थियो। बराडले विद्रोही समूह ‘युनाइटेड वा स्टेट आर्मी’का प्रमुखसँग सम्बन्ध भएका सिंगापुरस्थित भारतीय मूलका व्यापारी अल्का बेनसँग सहयोग मागे। उनै बेनले विद्रोही सेना प्रमुखसँग कुराकानी गरेपछि मानव तस्कर र अवैध क्रिप्टोकरेन्सी ठगीलाई सघाउँदै आएको विद्रोही सेनाको एउटा टुकडीले फेब्रुअरी २ मा निरभ र योगराजसहित आठ जनाको उद्धार गरेको थियो। 

पछिल्ला दिनहरूमा ‘स्क्याम’का लागि युरोपेली नागरिकलाई टार्गेट गर्नुपर्ने भएकाले योगराजसहितको टोली रातभर काममा खटिन्थे। रातभर काम गरेर दिउँसो सुतिरहेका बेला विद्रोही सेनाको टुकडीले उनीहरूको उद्धार गरेको थियो। चिनियाँ नागरिकको अनधिकृत कामलाई आड भरोसा दिएको भए पनि विद्रोही सेनाप्रमुखकै आदेश भएकाले त्यो टुकडीले उद्धार गरेको योगराज र निरभ दुवैको बुझाई छ। योगराज भन्छन्, “निरभ, शेषनाथ लगायतलाई कुटपिट समेत गरेको थाहा पाएपछि त्यो उद्धार टोलीका नाइकेले चिनियाँ नागरिक (झाउ) लाई पनि पिट्दै हत्कडी लगाएरै हामीसँगै आफ्नो शिविरसम्म ल्याएको थियो।” 

विद्रोहीहरूको शिविरमा तीन दिन राखेर सबैको ‘बयान’ लिइसकेपछि ‘स्क्याम’ कम्पनीमा बन्धक बनाइएका आठ जनालाई विद्रोही सेनाले संघीय राज्यको नियन्त्रणमा रहेको सान स्टेट अन्तर्गतको केङतुङ पठाएको थियो। उद्धार भएर केङतुङ आइसकेपछि योगराजसहितको टोलीलाई स्थानीय होम हेइन होटलमा त्यहाँको अध्यागमन प्रहरीले १३ दिन राख्यो। उनीहरूसँगको बयान सकिएपछि त्यहाँस्थित भारतीय दूतावास र इन्डोनेशियाली दूतावासका अधिकारीहरू केङतुङमै पुगेर उनीहरूलाई जिम्मा लिएका थिए। नेपाली अधिकारीहरू नपुगेका कारण योगराजलाई म्यान्मारी अध्यागमन प्रहरीले भारतीय अधिकारीहरूकै रोहवरमा रंगुन पठायो। 

केङतुङमा आइसकेपछि क्रिप्टो ठगहरूले दिने दुःखको अर्को कथा पनि उनीहरूले थाहा पाए। योगराजहरूलाई राखिएको वाङ म्याङ्टम नजिकैको माइपोङबाट आठ दिन आठ रात हिँडेर केङतुङ पुगेकी एक मलेसियाली युवतीले त्यो दुःख उजागर गरेकी थिइन्। ती युवतीले उनका एक साथीले क्रिप्टोकरेन्सी ठगी गरेर १२ लाख डलर सञ्चालकको खातामा जम्मा गरेपनि तलब नपाएपछि उनी भागेर आएको योगराजलाई बताएकी थिइन्। 

“हामीमध्ये मलेसियाबाट गएका एक जनाले १२ लाख डलर जम्मा गरेपनि तलब दिएनन्,” ती युवतीलाई उद्धृत गर्दै योगराजले भने, “सञ्चालकले ताली बजाएर ‘वेल डन’ भने तर तलब दिएनन्।” खोज पत्रकारिता केन्द्रको सम्पर्कमा आएकी ती मलेसियाली युवतीले योगराजमार्फत थाहा भएको कुरा सही भएको बताए पनि सुरक्षाका कारण थप केही भन्न चाहिनन्। 

रंगुनमा पुगेपछि भारतीय दूतावासका अधिकारीहरूले नेपाली राजदूतावासका द्वितीय सचिव गंगा सुन्दास र गैर आवासीय नेपाली संघ (एनआरएनए), म्यानमारका अध्यक्ष देवेन्द्र नौलखालाई विमानस्थलमै योगराजलाई जिम्मा लगाएका थिए। नेपाली राजदूतावास र एनआरएनएको समन्वयमा रंगुनस्थित केसी होटलमा बसेका योगराज १९ फेब्रुअरीमा कोलकाता हुँदै फेब्रुअरी २१ मा काठमाडौँ आइपुगे।

 संगठित साइबर अपराधको थलो 
चिनियाँ क्रिप्टो ठगहरूको अखडाबाट उम्किएका पीडितहरूका अनुसार चिनियाँ सीमा नजिकैको माइपोङ र वाङ म्याङटम लगायतका क्षेत्रमा विद्रोही जातीय समूह र विद्रोही सेनाकै आडमा चिनियाँ नागरिकहरूले साइबर अपराध अखडा चलाइरहेका छन्। चिनियाँहरूको यस्तो साइबर अपराधलाई कामको खोजीमा थाइल्यान्ड, दुबई, सिंगापुर लगायतका क्षेत्रीय शहरमा पुगेका दक्षिण एसियाली आप्रवासीहरू एजेन्ट बनेर सघाइरहेका छन्। ती एजेन्टहरूले नै मानव तस्करी र साइबर अपराधलाई प्रत्यक्ष सघाएको देखिन्छ।

दुबईमा योगराजको सम्पर्कमा आएका नेपालीहरू,  रुचन र प्रेमराज गुरुङ तथा एक भारतीय र चिनियाँ नागरिक चेङ त्यसका उदाहरण हुन्। पीडित भारतीय, इन्डोनेशियाली र मलेसियाली नागरिक पनि एजेन्ट मार्फत नै त्यहाँ पुगेका थिए।    

पीडितहरूका अनुसार एकजना व्यक्तिलाई म्यान्मार पठाएबापत ती एजेन्टले ३०० देखि ४०० अमेरिकी डलरसम्म पाउँछन्। त्यस्तै, भिसा प्रक्रियादेखि विमानस्थलमा रिसिभ र त्यहाँबाट स्कर्टिङ गर्ने विद्रोही सेनाले पनि अवैध साइबर गतिविधि गरिरहेका चिनियाँमार्फत कमिसन प्राप्त गर्छन्।

वाङ म्याङ्टम नजिकैको माइपोङमा ७० जनालाई बन्धक बनाएर अवैध साइबर गतिविधि सञ्चालन गरिएको त्यहाँबाट उम्कन सफल मलेसियाली युवतीले योगराजसहितको टोलीलाई केङतुङमा बताएकी थिइन्। थाइल्यान्डसँग सीमा जोडिएको अर्को प्रान्त कयिनको म्यावडी र शान प्रान्तकै केके गार्डेनमा तस्करहरूले अझ धेरै संख्यामा युवाहरूलाई पुर्‍याएको र उनीहरूलाई प्रयोग गरेर साइबर ठगी गरिरहेको उनीहरू बताउँछन्। “के के गार्डेनबाट फुत्किन झनै गाह्रो छ”, योगराजले भने, “त्यहाँबाट फुत्किन खोजे सिधै सुट गरिदिन्छ भन्ने सुनेको छु।”

हामीले त्यहाँका स्थानीयलाई टेलिफोनबाट सम्पर्क गर्दा पाएको जानकारीअनुसार ‘वा स्टेट’मा चिनियाँ पैसा मात्र चल्छ, बर्मेली पैसा चल्दैन। म्यानमारमा रहेका नेउपाने थरका एक नेपालीभाषी पूरा नाम नलेख्न आग्रह गर्दै भन्छन्, “युनाइटेड वा स्टेट आर्मीले पहिले चीनबाट हतियार ल्याउँथ्यो, अहिले आफैले बन्दुक पनि बनाउँछ।”

सान स्टेटसँगै जोडिएको चिनियाँ भू–भाग नजिकैको कचिन स्टेटमा विद्रोहीहरूले ‘कचिन स्वतन्त्र सेना’ नामको अर्को विद्रोही सैन्य समूह पनि बनाएका छन्। यो त्यहाँको शक्तिशाली विद्रोही समूह मानिन्छ। त्यही समूहमा आबद्ध नेपाली भाषी बर्मेली नागरिक जितु मगरले उनको सेनाले नगरे पनि अन्य जातीय सेना नियन्त्रित क्षेत्रमा क्रिप्टो ठगहरूले आईटी वर्करलाई धम्क्याउँदै–तर्साउँदै काम लगाएको पुष्टि गरे। मगर दुई वर्ष अघि बर्मेली सेनाले ‘कू’ गरेसँगै कचिन विद्रोही सेनाको अखडा, लाइजा नगरमा पुगेर भर्ती भएका हुन्।

म्यान्मारको कचिन र शान प्रान्तको आधाजसो भू–भागमा विद्रोही कचिन स्वतन्त्र सेनाको शासन छ। कचिन सेनाभित्र एउटा गोर्खा बटालियन पनि छ, जहाँ म्यान्मारमा बसोबास गर्ने जितु मगर जस्ता एक हजारभन्दा बढी नेपालीभाषी सामेल छन्। 

अहिले विद्रोही सेनाको नियन्त्रणमा रहेका ती राज्यमा स्थानीय र चिनियाँ ह्याकरहरूले साइबर अपराधको धन्दा चलाइरहेकोबारे विद्रोही सेना जानकार छन्।

उद्धारमा कठिनाइ 
म्यान्मारस्थित नेपाली राजदूत हरिशचन्द्र घिमिरेका अनुसार सशस्त्र विद्रोही नियन्त्रित क्षेत्रमा क्रिप्टोकरेन्सीको कारोबार सञ्चालन गर्ने कम्पनीहरूबाट उद्धारको लागि सहयोगको याचना गर्नेहरूको संख्या पछिल्लो दिनमा बढिरहेको छ। 

“बैंककमा राम्रो काम छ भनेर अनलाइन विज्ञापन गरेर म्यान्मार ल्यायो, अहिले यस्तो ठाउँमा आइयो, उद्धार गरिदिनुपर्‍यो भनेर इमेल आइरहन्छ। कुनै ठाउँबाट ५० जना छौँ, कुनै ठाउँमा १० जना, कुनै ठाउँमा ५ जना छौँ भनेर इमेल आइरहेको छ”, राजदूत घिमिरेले भने, “ती इमेलको आधारमा पनि कम्तीमा एक सयको हाराहारीमा नेपाली नागरिक त्यस्तो अवैध काममा फसेको बुझिन्छ।” 

रंगुनस्थित नेपाली राजदूतावासले गत जनवरी १० मा अनलाइन जुवा, कल सेन्टर फ्रड, क्रिप्टोकरेन्सी ठगी आदिमा संलग्न आईटी कम्पनीहरूले रोजगारीको प्रलोभन देखाई गैरकानूनी रूपमा बैंकक, दुबई लगायतका क्षेत्रमा कार्यरत नेपाली युवायुवतीलाई लक्षित गरी म्यान्मार ल्याएर उनीहरूलाई बन्दी बनाई काममा लगाएको पुष्टि गर्दै ‘ट्राभल एड्भाइजरी’ नै जारी गरेको छ। दूतावासले सामाजिक सञ्जाल वा अन्य स्रोतहरूमा आउने त्यस्ता नक्कली जागिरको प्रलोभनमा नपर्न र पर्यटक भिसामा यात्रा नगर्न सचेत गराएको छ।

दूतावासले परराष्ट्र मन्त्रालय र अन्य सम्बन्धित निकायलाई यसबारे जानकारी गराएको भए पनि अहिलेसम्म ठोस पहल केही भएको छैन। नेपाल प्रहरीको मानव बेचबिखन अनुसन्धान ब्युरोमा माघयता रोजगारीको प्रलोभनमा म्यान्मारको क्रिप्टोकरेन्सी फर्ममा जर्वजस्ती ठगी काममा लगाएर दुःख दिएको भन्दै उद्धार गरिदिन १२ जनाको निवेदन परेको छ। 

“दुई जनाको परिवारका आफन्त आफै कार्यालयमा आएर र अरूले म्यान्मारको केयन स्टेटको म्यावडीबाट इमेल मार्फत निवेदन दिनुभएको छ,” ब्युरोका प्रमुख जीवन श्रेष्ठले भने, “हामीले उनीहरूलाई त्यहाँ पठाउने एजेन्टहरूको खोजी र उद्धारको लागि सम्बन्धित निकाय मार्फत पहल शुरू गरेका छौँ।”

ब्युरो प्रमुख श्रेष्ठले आकर्षक कमाइ हुने कामको लोभमा युवायुवती भिजिट भिसामा गएर साइबर अपराधमा पनि संलग्न हुन तयार हुने भएकाले उद्धार गर्न समस्या भइरहेको बताए। “हामीले थप कारबाहीको लागि प्रहरी प्रधान कार्यालय र गृह मन्त्रालय अन्तर्गतको रेस्क्यू समितिलाई जानकारी गराएका छौँ। यसबाहेक, पीडितहरूको सहयोगमा ट्राफिकिङ्मा संलग्नहरूको पहिचानमा पनि लागेका छौ,” श्रेष्ठले भने। 

म्यान्मारको संघीय सरकार (सैन्य सरकार) सँग सम्बन्ध नभएको विद्रोही नियन्त्रित स्थानमा सञ्चालित ‘क्रिप्टो फर्म’मा फसेकाहरूलाई उद्धार गरेर ल्याउन सहज भने छैन। ती क्षेत्रमा फसेका नेपालीलाई उद्धार गर्न निकै कठिन भएको दूतावासका अधिकारीहरू बताउँछन्। “ती क्षेत्र पूर्णतः विद्रोहीको कब्जामा छन्। तसर्थ, संघीय सरकारले पनि केही पहल गर्न सक्दैन। अरू देशका नागरिक पनि त्यहीँ रहेर काम गरिरहेकाले हामीले अरू देशका राजदूतसँग पनि सहयोगका निम्ति कुरा गरिरहेका छौ”, रंगुनस्थित नेपाली राजदूत घिमिरेले भने।

राजदूत घिमिरेले म्यान्मारको गृह र परराष्ट्र मन्त्रालय लगायतका अन्य सम्बन्धित निकायसँग भेटेरै उद्धारको पहल गर्दा उनीहरूले पनि ‘केही गर्न नसक्ने’ जवाफ दिएकाले आगामी दिनमा ती क्षेत्रमा जान रोक्नुपर्ने बताउँछन्। 

योगराज लिवाङको भोगाइले पनि बताउँछ, नेपालीसहित थुप्रै मुलुकका युवा ‘आकर्षक जागिर’को नाममा म्यान्मारको द्वन्द्वग्रस्त क्षेत्रमा बेचिँदै आएका छन्। चीन, थाइल्यान्ड र लाओसको सीमावर्ती क्षेत्रमा नेपालसहित विभिन्न देशका ‘आईटी वर्कर’हरूलाई चिनियाँ ‘साइबर ह्याकर’हरूले बन्धक बनाएका छन्। बन्धक बनेकाहरू मृत्यु र यातना छल्नका लागि बिना तलब गैरकानूनी काम गर्न बाध्य छन्। लुकीछिपी अनेकौँ अनलाइन धन्दा चलाइरहेका ह्याकरहरूले काम गर्न नसक्दा वा आराम खोज्दा हातमा हत्कडी लगाएर कुटपिट गर्छन्।

बन्धक बनाएर काममा लगाइएका अधिकांश नेपाली नागरिक म्यान्मार र थाइल्यान्डको सीमावर्ती केयिन राज्यको म्यावडी र चीन, लाओससँग सीमा जोडिएको म्यान्मारकै कचिन र शान प्रान्त अन्तर्गतका क्षेत्रमा रहेका छन्। खोज पत्रकारिता केन्द्रको सम्पर्कमा आएका ती नेपाली भाषी बर्मेली नागरिकका अनुसार संघीय सरकारको नियन्त्रण बाहिरका यस्ता क्षेत्रमा अफिम खेती हुने र खुलेआम जुवाघर सञ्चालन भएकाले कमाई राम्रो हुने आसमा नेपालीहरू पुग्ने गरेका छन्।

---

‘चिनियाँ साइबर ह्याकरको निशानामा बेरोजगार युवायुवती’

जितु मगर

चीन, थाइल्यान्ड र लाओससँग सीमा जोडिएका राज्यमा अपराधी र गैरकानूनी काम गर्ने समूहको कब्जा छ। हामी यी क्षेत्रलाई ‘अपराधी अखडा’ भनेर चिन्छौँ। त्यहाँ सबै जातिका सबै मान्छे जान सक्तैनन्। जातीय सेनाले आ–आफ्नो कानून बनाएका छन्। चीन–म्यान्मार सीमाक्षेत्रमा चिनियाँ अपराधी समूहले वर्षौंदेखि गैरकानूनी काम गर्दैआएका छन्।

थाई–म्यान्मा र लाओस्–म्यान्मा सिमानाकामा पनि उत्तिकै संख्यामा भूमिगत अपराधी बस्छन्। पहिलेको तुलनामा एक वर्षयता धेरै देशका युवायुवतीलाई साइबर ह्याकरहरूले चाहिने–नचाहिने काम लगाइरहेका छन्। राज्यभित्र छिरेपछि उम्किन मुस्किल पर्छ। क्रिप्टो ठगहरूले आईटी वर्करलाई धम्क्याउँदै–तर्साउँदै काम लगाउँछन्। अरू राज्यको तुलनामा हाम्रो कचिन राज्यमा त्यस्तो छैन। 

तर पनि यो क्षेत्र चीनसँगको सिमाना भएकाले डर पनि उत्तिकै छ। कचिन राज्य अरूभन्दा सभ्य र जनताको पक्षपाती मानिन्छ। तर यहाँ पनि लुकिछिपी चिनियाँहरू सलबलाएको सुन्छौँ। म्यान्मारमा एकातिर संघीय सरकारसँग युद्ध भइरहेको छ। अर्कातिर चिनियाँ अपराधीहरूले गैरकानूनी काम गरिरहेका छन्। मेरो आग्रह छ, नेपालीहरू यहाँ आएर नफसेको राम्रो !

---

“मलेसियादेखि म्यान्मारसम्म– ठगीबाहेक केही पाइएन”
म २९ वर्षको भएँ। इलाम नगरपालिका–८ लालखोलामा जन्मेको हुँ। राहदानी यही ठेगानामा बनेको छ। तर हाम्रो घर शिवसतासी–१० सरदारे, माइधार झापामा छ। 

पछिल्लो पटक २०२१ फेब्रुअरीमा गाउँकै एक जना आफन्तका माध्यमबाट भिजिट भिसामा दुबई पुगेँ। त्यहाँ ‘सेफलाइन’ भन्ने इलेकट्रोनिक गुड्सको ट्रेडिङ कम्पनीको वेयर हाउसमा हेल्परको काम गर्ने भन्ने थियो। तर सोचे जस्तो काम नभएपछि, शारजहाँको अल खानस्थित लौ लोआ नामको बीच रिसोर्टमा मासिक ८५० दिराममा ६ महिना काम गरेँ। त्यसपछि कफी शपमा काम गरिरहेको थिएँ।

त्यही बेला जब भ्याकेन्सी हेर्दै आवेदन गरिरहेको पनि थिएँ। र, अनलाइनबाट रुचनसँग सम्पर्क भएर ‘अनलाइन कस्टमर सेल्स सर्भिस’मा काम गर्ने भनेर म्यान्मार पुगेँ।

दुबई जानु अघि म सन् २०१८ मा बिर्तामोडस्थित पायोनियर ओभरसिजका वीरेन्द्र थापा मार्फत कतार गएको थिएँ। खान र बस्न समेत गरेर गाडीको शोरुममा १२०० तलब र ३०० ओभरटाइम गरेर १५०० कतारी रियाल दिने गरी तालेब मोटर्समा सेल्सम्यानको रूपमा काम गर्नुपर्ने भन्ने थियो। तर, खाना आफ्नै खर्चमा खानुपर्ने गरी मासिक ९०० कतारी रियाल मात्रै दिएपछि तीन महिनामा फर्कें। 

फर्केर आएपछि वैदेशिक रोजगार विभागमा उजुरी गरेँ। पछि अख्तियारमा पनि उजुरी गरेपछि विभागले कारबाही अघि बढाएको त भन्यो तर अहिलेसम्म पनि मेरो लगानीको १ लाख २० हजार फिर्ता पाएको छैन।

सन् २०१२ मा वैदेशिक रोजगारको सिलसिलामा पहिलो पटक १९ वर्षको उमेरमै मलेसिया गएको हुँ। त्यहाँ इपोह राज्यको पेराक भन्ने स्थानमा वेटर र बारटेण्डरको काम ठिकै थियो। तीन वर्ष बसेर आएँ। 

सन् २०१५ मा फर्केर आएपछि काठमाडौँ विश्वविद्यालयको म्यूजिक डिपार्टमेन्टको त्रिपुरेश्वरमा बन्दै गरेको बिल्डिङमा काम गर्ने कामदारहरूका लागि खोलिएको क्यान्टिनमा ६ महिना जति काम गरेँ। पछि नयाँ बसपार्कस्थित होटल लाइको नेपालमा एक वर्ष काम गरेँ। तर खासै प्रगति नभएपछि झापा नै फर्किएँ। 

झापामा कोरियाली भाषा सिक्दै सिकर्मीको काम गरेर बसेँ। पछि भाइको साथी, काठमाडौँका सहदेव वैद्यको सल्लाहमा सन् २०१७ मा भारतको बनारसमा कपडा फ्याक्ट्रीमा काम गर्न भनेर गएँ। तर, त्यहाँ त ‘मल्टिलेभल मार्केटिङ’को काम गर्नुपर्ने भयो। जसमा आफैँले पनि रु.३ लाख लगानी गर्नुपर्ने भनियो। राम्रै होला भनेर लगानी पनि गरेँ। तर, त्यो पनि ठगी रहेछ। काठमाडौँ आएर सहदेव विरुद्ध सीआइबीमा उजुरी गरेँ, सन् २०१८ को शुरूमा। तर कारबाही केही भएन। 

वैदेशिक रोजगारको सिलसिलामा मलेसियादेखि म्यानमारसम्म चहार्दा ठगी मात्र बेहोरेको छु। तर पनि मेरो अबको गन्तव्य विदेश नै हो। यहाँ बसेर केही होला भन्ने लाग्दैन। भाइ विदेशमै छ, आमा पनि कुवेतमा हुनुहुन्छ। म यता बसेर के गर्ने ? कोरियाली भाषा सिकिसकेको छु, अब त्यतैको ट्राई गर्ने विचार गरेको छु। 

(खोज पत्रकारिता केन्द्र र उकालोको सहकार्यमा तयार पारिएको रिपोर्ट)