झापाजस्तो सानो जिल्लामा मात्रै ११ राजमार्ग सञ्चालनमा छन्। कर्णालीमा भने अझै पनि यातायात कठिन छ। नेपालमा १२६ वटा तारे होटेल छन्, तर कर्णालीमा एउटा पनि छैन।

आयातित बाह्य वनस्पतिमार्फत रोगसमेत भित्रिन सक्ने सम्भावना रहने भएकाले आफ्नै देशमा पाइने बोटबिरुवाको प्रयोग गर्नु अझ राम्रो विकल्प हुन्छ।

हुम्लामा अत्यधिक हिउँ पर्थ्यो तर विश्वव्यापी रूपमा तापक्रम वृद्धिका कारण हिउँको मात्रा घट्दै गयो र लवाइमा परिवर्तन आयो। विज्ञान पढेका लेखकले थोरै वैज्ञानिक आँखाले पनि हेरेका भए राम्रो हुन्थ्यो।

तापक्रम वृद्धिले गर्दा हिमनदी तीव्र गतिमा पग्लिरहेका छन् र समुद्री सतह उल्लेखनीय रूपमा वृद्धि भएको छ। विश्वमा हामीले हिमनदीबाट प्रतिवर्ष औसत २७३ अर्ब टन बरफ गुमाइरहेका छौँ।

मन्त्रालयमा जागिर खान लोकसेवा पास गर्न किताबका ठेली पढेर प्रश्नका उत्तर दिन खप्पिस कर्मचारीले जलवायु परिवर्तन, हिमाल र मानवताको भविष्य बारे वैज्ञानिक तथ्यांक कति बुझ्लान् त्यो गौण कुरा हो। 

प्रदूषण नियन्त्रण गर्ने उद्देश्यले नेपाल सरकारले नेपाल आयल निगममार्फत पेट्रोल र डिजेल बिक्रीमा प्रतिलिटर १ रुपैयाँ उठाउने गरेको छ। तर यसरी संकलन गरिएको रकम कहाँ र कसरी खर्च गरिएको छ, सरकार बेखबर छ।

विभिन्न अनुसन्धानले चेन पीमा लगभग ७८१ किसिमका रासायनिक तत्त्व भेटिएका छन्। चिनियाँले ‘रूखमा फल्ने सुन’ भनेर सम्बोधन गर्ने चेन पीलाई उपयोग गरी हामीले पनि आर्थिक अवस्था सुदृढ गर्न सक्छौँ।

धेरै प्रकाशनगृहले ‘हामी छाप्छौँ’ भनेर लामो समयसम्म झुलाए। प्रकाशनगृह खोज्ने क्रममा कैयौँसँग छलफल, ‘कफी र खाजा मिटिङ’ कति पटक भयो भनेर पछि त गन्न नै छोडियो।

करिब दुई हजार वर्षअघि चिनियाँ तीर्थयात्री ह्युएन साङले सुन्तला र कागती पाकेको याममा नेपाललाई देखेपछि ‘सुनौलो फलफूलको देश’ भनेर उल्लेख गरेका थिए।

सरकारी वैद्यखानाले समेत राम्रो उत्पादन अभ्यास (गुड म्यानुफ्याक्चरीङ प्राक्टिस/जीएमपी) लागु गर्न सकेको छैन। यसले गर्दा वैद्यखानाले उत्पादन गरेका विभिन्न औषधिको निर्यातमा समस्या हुने गर्छ।

कर्णाली देशको अभिन्न अंग हो र यसलाई बेवास्ता गरेर सिंगो देश समृद्ध हुन सक्दैन भनेर राज्यको डाडुपन्यु चलाउनेहरूलाई लेखकले सचेत गराएका छन्।

खेतीपातीले आर्थिक उपार्जन हुनुका साथै शारीरिक कसरत, वरपरको सौन्दर्य बढ्न गई हावापानी र जमिनको गुणस्तरमा पनि सुधार आउँछ। मानिसलाई मात्र नभई अन्य जीवजन्तुलाई पनि फाइदा पुग्छ।

निश्चित ठाउँ, टापु, प्रदेश, देश वा अन्य परिभाषित क्षेत्रमा मात्र पाइने वस्तु हो रैथाने। स्थानीय उत्पादनको प्रवर्द्धन गर्नु राम्रो हो तर अल्पज्ञान प्रयोग गरी गलत शब्द प्रयोग गर्नु चाहिँ भ्रष्टाचार हो।

आफूले उत्पादन गरेको तेल नै अद्वितीय, उत्कृष्ट र जादुमय भएको दाबी गर्नु ग्राहकहरूलाई मूर्ख बनाउन सिवाय अरू केही होइन। कपालका लागि शुद्ध तोरीको तेल वा घिउ प्रयोग गर्दा पनि हुन्छ।

हिउँचितुवाले चिसो, सुख्खा, खुला वा कम बोटबिरुवा भएको भूभाग मनपराउने भएकाले उर्लाबारीको वस्तुस्थिति यी तिनै परिस्थितिसँग मेल खाँदैन। हिउँदमा केही चिसो हुने भए पनि सहजै तराई झर्‍यो भन्नु उपयुक्त हुँदैन।

गाँजाबाट मनग्य फाइदा पुग्ने भए सिधै मन्त्रिपरिषद्‌बाट ठाडो आदेशसहित गाँजा फुकुवा गरे भयो त ! गाँजा बहुउपयोगी वनस्पति हो, तर अमृत होइन। त्यसैले यसलाई केवल सीमित रूपमा वैधानिक गर्नुपर्छ।

आलुका करिब चार हजार प्रजाति हालको दक्षिणी पेरु र उत्तरपश्चिम बोलिभियाको क्षेत्रमा पाइने भएकाले उक्त क्षेत्रमा आलुको उत्पत्ति भएको हो भन्ने निर्क्योल गरिएको छ। त्यहाँको रैथाने बाली आलु हो।

औषधिका रूपमा उच्च मागका कारण पदमचालको अत्यधिक व्यापार हुन्छ। निश्चित वासस्थानमा उम्रने र अर्कातिर धेरै प्रयोगका साथै व्यापार हुने भएकाले पदमचालका सबै प्रजाति लोपोन्मुख छन्।

प्राचीन कालमा इजिप्टमा प्याजको पूजा हुने गर्थ्यो। त्यसैले प्याजका चित्रहरू पिरामिडको भित्री पर्खालमा र पुराना चिहानहरूमा समेत देख्न सकिन्छ।

काठमाडौँ उपत्यकाको समथर भागदेखि डाँडाको शिखरसम्म पाइने जलवायुको भिन्नताले गर्दा यहाँको वनस्पति समृद्ध छ। ती वनस्पतिको अध्ययन–अनुसन्धान र अवलोकनबाट आर्थिककोपार्जन गर्न सकिने ठूलो अवसर छ।