जलवायु परिवर्तनका कारण पृथ्वीको तापक्रम बढ्दै जाँदा हिमाल पग्लने तीव्र हुँदा हिमताल फुट्ने जोखिम बढेको छ। हिमताल फुट्दा विश्वका १ करोड ५० लाख मानिस प्रत्यक्ष जोखिममा पर्ने एक अध्ययनले देखाएको छ। चीन, भारत, पेरू र पाकिस्तानमा मात्रै ७५ लाखभन्दा बढी मानिस जोखिममा रहेको अध्ययनले देखाएको हो।

नेचर जर्नलमा मंगलबार प्रकाशित एक अध्ययन प्रतिवेदनअनुसार विश्वका डेढ करोड मानिस हिमतालको ३० माइल आसपास बसोबास गर्छन् र हिमताल फुट्दा उनीहरू सबैभन्दा जोखिममा पर्ने छन्।

अध्ययनअनुसार विशेषगरि नेपाल, पाकिस्तान, कजाकस्तानसहित एशियाका उच्च हिमाली क्षेत्रमा हिमताल फुट्ने जोखिम धेरै छ। यस क्षेत्रका प्रत्येक मानिस औसतमा हिमतालको करिब ६ माइल आसपास बस्ने गरेको वैज्ञानिकहरू बताउँछन्। नेपालमा पनि पछिल्लो समय हिमपहिरो जाने, हिमाल पग्लने क्रम तीव्र बनिरहेको छ।

हिमाल पग्लनु भनेको जलवायु संकटको सबैभन्दा स्पष्ट र देखिने संकेत हो। तर, विश्वले जीवाश्म इन्धन र जलवायुसम्बन्धी अन्य महत्त्वाकांक्षी लक्ष्य हासिल गरे पनि यस शताब्दीको अन्त्यसम्ममा विश्वका कूलमध्ये आधाभन्दा बढी हिमनदी नष्ट हुने यस अध्ययनले डरलाग्दो प्रक्षेपण गरेको छ।

हिमताल फुट्दा हुने सम्भावित जोखिमबारे गरिएको यो नै पहिलो अध्ययन भएको सीएनएनले उल्लेख गरेको छ। न्युजिल्यान्डको क्यान्टरबरी विश्वविद्यालयका प्राध्यापक तथा यस अध्ययनका सहायक लेखक टम रबिन्सन भन्छन्, हिमताल फुट्नु 'जमिनभित्र सुनामी' आउनुजस्तै हो। हिमताल फुट्नुलाई उनले अकस्मात् बाँध (ड्याम) भत्किनुसँग तुलना गरेका छन्।

उदाहरण दिँदै उनी भन्छन्, “यी हिम बाँधहरू मानव निर्मित बाँधभन्दा फरक हुँदैनन्। अमेरिकाको होभर (ड्याम)मा विशाल ताल छ। यदि होभर बाँध एक्कासि हटाइदिने हो भने त्यहाँको पानी कतै बग्नैपर्छ। यसो हुँदा तालको पानी भीषण बाढीसहित उपत्यकाको तलैतल बग्छ।”

उनका अनुसार यस्तो बाढी सामान्य चेतावनी र कुनै चेतावनीबिना नै आउनसक्छ। यसअघि पनि हिमतालहरू फुटेर हजारौँ मानिसले ज्यान गुमाइसकेका छन्। कैयौँ संरचना र सम्पत्ति नाश भएको छ। पेरूको कोर्डिलेरा ब्लांका यस्तै डरलाग्दो प्रक्रियाका लागि परिचित छ।

त्यहाँ सन् १९४१ यता हिमपहिरो र हिमताल फुट्नेजस्ता ३० भन्दा बढी प्राकृतिक प्रकोपका घटनामा १५ हजारभन्दा बढीले ज्यान गुमाइसकेको अनुसन्धानकर्ताहरूको भनाइ छ। पाकिस्तानमा पनि हिमपहिरो, हिमताल फुट्नेसहित विभिन्न विपत्तिले हरेक वर्ष धेरै मानिस प्रभावित हुने गर्छन्।

यद्यपि, पाकिस्तानमा गत वर्षको विनाशकारी बाढी र हिमनदी पग्लिनुसँग सम्बन्ध रहे/नरहेको पुष्टि हुन सकेको छैन। ध्रुवीय क्षेत्र बाहिर सबैभन्दा बढी हिमनदी रहेको देश पनि हो पाकिस्तान।

सन् २०२२ मा पाकिस्तानमा कम्तिमा १६ वटा हिमताल विस्फोट भएका थिए। गत वर्ष मात्रै पाकिस्तानको उत्तरी गिलगीत–बाल्टिस्तान क्षेत्रमा ५ भन्दा बढी प्राकृतिक प्रकोप आएको वैज्ञानिकहरूको भनाइ छ।

तर, केही अनुसन्धानकर्ता पेरू र बोलिभिया सहितका आन्देस क्षेत्रमा सबैभन्दा बढी चासो दिनुपर्नेमा जोड दिन्छन्। यस क्षेत्रमा कम अनुसन्धान भएको उनीहरूको भनाइ छ। जलवायु संकटका कारण पछिल्लो दुई दशकयता आन्देस क्षेत्रमा तीव्र गतिमा हिमाल पग्लिरहेको, विशाल हिमतालहरू बनिरहेको र हिमताल विस्फोटको जोखिम बढेको पाइएको छ।

यस्तै, उत्तर अमेरिकी र युरोपेली क्षेत्रका हिमाल आसपासमा पातलो मानवीय बस्ती रहेकाले यी हिमाल उच्च जोखिममा पर्दैनन्। प्राकृतिक प्रकोपका घटना यी क्षेत्रमा निरन्तर भइरहन्छ। यद्यपि, जनसंख्या कम भएका कारण यस क्षेत्रलाई कम जोखिमयुक्त मानिएको छ।

अमेरिकाको कार्नगी मेलन विश्वविद्यालयका हिमनदी विज्ञ डेभिड रोउन्सले यस अध्ययनलाई 'शक्तिशाली अध्ययन' भनेका छन्। तुलनात्मक अध्ययन भएकाले कसरी हिमताल विस्फोटको जोखिम छ भन्ने विषयका साथै, समयसँगै हुने आकस्मिक व्यवस्थापन रणनीतिबारे थाहा पाउन यो अध्ययन प्रभावकारी हुने उनले बताए।

विशेषगरि भारत, पाकिस्तान, पेरू र चीनजस्ता जोखिमयुक्त देशमा हिमाली क्षेत्रमा प्रकोप रोकथामका क्षेत्रमा लगानी गरी हिमताल फुट्ने स्थानका धेरै मानिसलाई बचाउन सकिने अनुसन्धानकर्ताहरूको भनाइ छ।